АҚШ пен Қытайдың қарсыластығы Қазақстанға қалай әсер етуі мүмкін? — Сұлтанов

Әлемдік күш орталығы батыстан шығысқа қарай ауысады, дейді тарихшы және саясаттанушы Болат Сұлтанов. Ескі халықаралық тәртіп әлсірейді. Коронавирус пандемиясы әлемдік экономикада терең дағдарысты тудырды. Нәтижесінде әлемде қарама-қайшылық пен өзара сенімсіздік артып келеді. Саясаттанушы бұл туралы біздің порталға берген сұхбатында мәлімдеді.

Коронавирустан кейінгі шындық

— Болат Қылышбайұлы, жақын арада  халықаралық саясатта қандай өзгерістер болуы мүмкін? 

— АҚШ пен Қытай арасындағы сауда соғысының салдары көбірек қызығушылық тудырады. Дональд Трамптың саясаты Қытай экономикасының дамуына теріс әсер етеді. Қытайға қарсы қысым артып келеді, оның ішінде кедендік баждардың көлемі көтерілді. Қазіргі заманғы цифрлық экономиканы құрудағы қытайлық тәжірибе Батыстың алаңдатып отыр. Оның негізінде

Қытай жоғары технологиялар саласында әлемдік көшбасшы болуға ұмтылады

Жалпы алғанда, бүгінде цифрлық алпауыттардың позициялары дәстүрлі флагмандарға – мұнай және газ салаларына, автомобиль өнеркәсібіне және ұшақ құрылысына қарағанда жақсырақ көрінеді.

Коронавирус пандемиясы жаһандық саясатқа үлкен өзгерістер енгізеді

Қытай сарапшыларының пікірінше, америкалық тарап жаңа сауда келісімдерін жасаумен шектелмейді. АҚШ ұзақ мерзімді перспективада ҚХР-ның көтерілуін тежеуге ұмтылады. Ал бұл үшін технологиялар саласындағы инновациялық мүмкіндіктерді шектеп, қаржылық қысым жасайтын болады. Сондай-ақ Қытайдың шетіндегі жағдайды тұрақсыздандыруға тырысады.

 – Қазірден бастап мұндай қорытынды жасауға не негіз болды?

– Федералды тергеу бюросының директоры Кристофер Рэй Қытай АҚШ-тың экономикалық өміршеңдігі мен ұлттық қауіпсіздігіне «ұзақ мерзімді қауіп төндіретінін» айтты. Рэй Қытай экономикалық тыңшылық, хакерлік, зияткерлік меншікті ұрлау, парақорлық, бопсалау сияқты кез келген амалды пайдаланып, әлемдегі жалғыз держава болуға тырысуда дейді.

Бірақ Штаттың өз де қулыққа барған жоқ деп айта алмаймыз. Америкалық емес компанияларға қысым көрсетудің тағы бір актісін Трамптың 6 тамыздағы Жарлығынан да байқауға болады, ол 45 күннен кейін жеке тұлғалар мен АҚШ компанияларына TikTok және WeChat мобильді қосымшаларымен мәміле жасауға тыйым салды.

Ақ үйді TikTok-тің барлық орта және жоғары деңгейдегі басқарушы қызметкерлері, оның ішінде бас атқарушы директор АҚШ азаматтары екені де тоқтатқан жоқ. Серверлер АҚШ-та, деректерді өңдеу орталықтары АҚШ пен Сингапурда орналасқан. Компанияда 1,5 мың америкалық азамат жұмыс істейді, тағы 10 мың жұмыс орнын құру жоспарланған еді.

Бұған дейін Қытайдың Huawei компаниясы Америка үкіметінің көптеген шабуылдарына ұшырады.

Орталық Азия қарсыласу алаңына айналуы мүмкін

— Біздің бұған қатысымыз бар ма?

— Қазақстан Қытаймен де, Ресеймен де шектесетін Орталық Азиядағы жалғыз мемлекет. Сондықтан біз үшін көршілерімізбен тату қарым-қатынасты болу өте маңызды. Бірақ Қытай мен Ресей өсіп келе жатқан әскери-саяси, экономикалық және ақпараттық қысым объектілеріне айналды. Ақ үй Бейжіңді сауда-экономикалық, ал Мәскеуді әскери-саяси саладағы басты бәсекелес деп санайды.

Вашингтон Қазақстан мен өңірдің басқа да елдерінің халқын Қытайдың экономикалық экспансиясының қауіп-қатеріне сендіруге тырысқаны таңқаларлық емес. Дегенмен Батыстың қолында Қытай дамушы елдердің ең ірі кредиторы емес деген сенімді ақпарат бар.

Қазақстан экономикасына салынған $330 млрд тікелей шетелдік инвестициялардың жартысынан астамы ЕО-ға тиесілі. Қытайдың үлесі шамамен $20 млрд (5%)

Салыстыратын болсақ,  Нидерланды — $90,4 млрд, АҚШ — $48,4 млрд, Швейцария — $25,8 млрд және т. б.

Өкінішке орай,

АҚШ саясаткерлерінде Орталық Азияда Ресей мен Қытай арасында тосқауыл құру жоспары пайда болуы мүмкін

Ресей мен Еуропа арасында жасалған кордонға ұқсас «кірпіштер» Польша, Латвия, Литва, Эстония, Украина, Грузия арасындағы қабырғаға ілінді.

Батыс елдерінің қазіргі басшылары өздерінің тарихын, атап айтқанда, мұндай геосаяси ойын-сауықтардың салдары неге әкелуі мүмкін екенін жақсы білмейді. Еуропада 1920 жылдан 1939 жылға дейін КСРО-ға қарсы «санитарлық кордон» құрылды. Мұндай болшаған ойламаған саясатының нәтижесі екінші дүниежүзілік соғыс болды.

Пандемия АҚШ-қа Орталық Азиядағы ықпалын қайтарып алуға мүмкіндік берді — сарапшы

2020 жылдың 15 сәуірінде НАТО Қорғаныс министрлері COVID-19-ға қарсы күрес мәселелерін бейнеконференция форматында талқылады. Бір таңқаларлығы, қатысушылардың назары пандемияға қатысы жоқ үш қатерге аударылды. Нақтырақ айтсақ:

• халықаралық терроризм;
• Ресей тарапынан болатын әскери қауіп;
• Қытайдаен келетін коронавирус қаупі.

АҚШ өз елінің және Еуропа елдерінің халқын жалған сөздермен қорқытуда. Олардың айтуынша, коронавирусты жеңе білген Қытай әлемдегі экономикалық көшбасшылықты басып алуға тырысады. Батыс COVID-19-ны Бейжіңнің арам ойына байланысты тоқтата алмайды және қазір рецессия жағдайында тұр.

Қазақстан «алтын қақпа» болуы мүмкін

— Айтпақшы, пандемияның басталуына Қытай кінәлі ме?

— Америка президенті қытайлық COVID-19-дың шығу тегі туралы дәлелдер табуға тырыспайды. Трапм солай болған жағдайда Қытайды қатаң жазалаймыз деп сес көрсетеді.

АҚШ ұстанымын Ұлыбритания, Германия, Австралия және олардың басқа одақтастары қолдайды.

Осыған байланысты Трамп АҚШ-тың Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымынан шыққанын жариялады. Сонымен қатар, COVID-19 тек себеп екенін бәрі жақсы түсінеді. Вашингтон Қытай мен Ресейдің, сондай-ақ Иран мен КХДР-ның тәуелсіз сыртқы саясатын ұнатпайды.

Қазіргі уақытта Қытайдың негізгі назары Азия-Тынық мұхиты аймағына (АТР) бағытталған. Менің ойымша, бір жағынан Қытай мен екінші жағынан АҚШ пен олардың одақтастары арасындағы негізгі әскери-саяси қарама-қайшылық дамиды. Осыған байланысты

Бейжің үшін Қазақстанның маңызы күрт артады,

себебі АТР-дағы жағдай шиеленіскен жағдайда біздің өңір Қытай үшін сенімді тылға айналуы тиіс.

— Қазақстанның маңызы қандай?

— Бұл ретте Қазақстан арқылы Жібек жолының экономикалық белдеуіне ерекше рөл беріледі. ҚХР үшін негізгі сауда қақпасы Тынық мұхит жағалауындағы теңіз порттары болды, олар арқылы елдің сыртқы сауда айналымының 90% жүзеге асырылады. Бірақ Тынық мұхиты, Үнді және Атлант мұхиттарын АҚШ-тың әскери-теңіз күштері және олардың одақтастары басқарады. Ал

Қазақстан ШЫҰ, ЕАЭО және ҰҚШҰ мүшесі ретінде Еуропа, Таяу және Орта Шығысқа жүктердің өту қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады

осылайша Қытай үшін «алтын қақпа» секілді қызмет атқарады. Оның кілті Вашингтонның қолына оңайлықпен түспейді.

Көршілермен ұрысуға болмайды

— Әлемдік қоғамдастық АҚШ-тың сыртқы саясатында  «коммерцияның» өсіп келе жатқанын байқауда. Президент Трамп экономикалық ұлтшылдық деп аталатын американдық бизнестің мүдделерін ашық түрде қолдайды. Егер бұрын Вашингтон бұрындары демократия мен адам құқықтарын қорғау туралы ұран көтерсе,  қазір бұның бәрі артта қалады.

Мысалы, АҚШ Мемлекеттік хатшысы Майк Помпео көктемде біздің аймаққа жасаған турдың кезінде

қытайлық және ресейлік компаниялармен жұмыс істейтін елдер американдық санкцияларға түседі

Америкалық концерндермен дос болатындар, керісінше, қолайлы жағдайлар мен жақсы мүмкіндіктерге ие болады деп тікелей мәлімдеді.

Кез келген мемлекет үшінші ел үшін көршісімен қарым-қатынасты бұзғысы келсе, кейін бәрібір зиян шегеді. Бұны адамзат өркениетінің тарихы талай рет дәлелдеді.  Алысқа барудың қажеті жоқ, Украинаға немесе Грузияға қарау жеткілікті. Украина Ресейге қарсы шығып, АҚШ-пен дос болсақ, Еуропалық Одақ пен НАТО-ға қабылданамыз деп есептеді. Нәтижесінде, ел шексіз азаматтық қақтығыс жағдайына тап болды,

этникалық және конфессиялық белгілері бойынша бөлінген халық саны 1991 жылғы 52 миллионнан 37 миллионға дейін азайды

Грузия Украинаның үлгісі бойынша АҚШ-қа жағынғысы келді. Нәтижесінде ел экономикалық және саяси дағдарыс жағдайында Абхазия мен Оңтүстік Осетиядан айрылды.

Сондықтан Қазақстанның үшінші елдердің мүдделерін қорғау үшін немесе сыртқы қысыммен өзінің аумақтық көршілерімен қарым-қатынасын бұзуы біздің мүдделерімізге қайшы келеді.

Вашингтон Қытай мен Ресей арасындағы елдерде, біріншіден, Вашингтонның бақылауындағы, екіншіден, Қытай мен Ресейге қарсы режимдер құруға тырысады.

Қазақстанның жаңа «негізгі алаңға» айналуы халқымыздың мүддесіне сай келмейтініне сенімдімін. АҚШ-тың «түрлі-түсті төңкерістер» арқылы бәсекелестерін жою бойынша көпжылдық тәжірибесін ескере отырып, біз ерекше қырағылық танытуымыз керек.