Неліктен көп балалы отбасылар көбінесе кедей? — соңы

АӘК алу рәсімін жеңілдету нәтижесінде оны мемлекет көмегіне мұқтаж емес адамдар да алды.

Бұл туралы “Қазақстанның көпбалалы отбасылары. Экономикалық жағдай, мүмкіндіктер және оларды үкіметтің күн тәртібіне енгізу” сараптамасында жазылды.

Жалғасы, бірінші бөлімді және екінші бөлімді де оқи отырыңыз.

Зерттеу ҚЭЗО сайтында жарияланған.

Жәрдемақы алушылардың көбі ауылдарда тұрады

Статистикаға сәйкес, 2021 жылы төрт және одан да көп баласы бар үй шаруашылықтарының 31,96% жан басына шаққандағы орташа табысы 5-тен 30 мың теңгеге дейін, ал 58,84% — 30-дан 60 мыңға дейін, төрт және одан да көп баласы бар, жан басына шаққандағы орташа табысы 70 мың теңгеден (5,51%) асатын үй шаруашылықтары да бар.

Соңғы үш жылда мемлекеттен мемлекеттік жәрдемақы және АӘК түрінде материалдық қолдау алатын көп балалы отбасылардың саны айтарлықтай өсті. 2018 жылы (23 жасқа дейінгі балалармен) 228 мың болса, 2020 жылдың соңында екі есе өсті.

Ең жоғары өсім Атырау облысында (+145,45%), Алматыда (+131,34%) және Нұр-Сұлтанда (+131,21%).

Бұл ретте алушылардың 60%-ға жуығы ауылдық жерлерде тұрады.

2021 жылы статистика барлық алушылардың көпшілігін Түркістан облысында (109 593 отбасы), ал ең азын СҚО-да (4 017) тіркеді.

2020 жылдан бері АӘК алу жеңілдегеннен кейін және бала туудың ұлғайғаннан (2019 жылы 194 мың болса 2020 жылы 206 мың) кейін АӘК ал күрт өсу байқалғанын авторлар атап өтті.

— АӘК алу рәсімдерін жеңілдету, бір жағынан, неғұрлым ыңғайлы формада және қысқа мерзімде өтінімді ресімдеуге мүмкіндік берді,

бірақ екінші жағынан, оны мемлекеттен көмекке мұқтаж емес адамдар алды

Сондықтан мұқтаждар арасында материалдық көмектің әділ бөлінуін жүйелі түрде қадағалау қажет, – дейді авторлар.

2021 жылғы қаңтар-мамыр аралығында 443,2 мың отбасы жалпы сомасы 116,9 млрд теңгеге көп балалы отбасылар бойынша мемлекеттік жәрдемақы алды. 2021 жылғы мамырда — 445,7 мың отбасы жалпы сомасы 24,1 млрд теңгеге. 2021 жылдың алғашқы бес айында 164,4 мың отбасының 799,2 мың адамы АӘК алды.

— 2021 жылы аталған төлемге бюджетте барлығы 122,8 млрд теңге қарастырылған. Алайда, табыстарды бөлудегі, мемлекеттік көмекті ұлғайтудағы және оны алуды жеңілдетудегі оң өзгерістерге қарамастан, көп балалы отбасылар үш жасқа дейінгі балалары бар отбасыларға қатысты кедейлік қаупінде тұр. ҚР СЖжРА ҰСБ статистикасына сәйкес 2020 жылдың төртінші тоқсанында табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың 8,92%-ын бес және одан да көп адамнан тұратын үй шаруашылықтары құрады (оған көп балалы отбасылар кіреді),

бұл үш адамнан тұратын үй шаруашылықтарының үлесінен тоғыз есе көп,

– делінген зерттеуде.

Кімнің табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен де төмен?

2018 жылдың төртінші тоқсанында табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың 86,1%-ы бес және одан да көп адамнан тұратын отбасылар болды. 2020 жылдың соңына қарай олардың үлесі 89,6%-ға дейін ұлғайды. Салыстыру үшін, осындай кезеңде табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен үш адамнан тұратын отбасылар тиісінше 3,3% және 3,6%-ды құрады.

Балалар саны бойынша бөлсек, табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен көп балалы отбасылар үшін 2011 жылы 21,4% және 2019 жылы 16,4% құрады. Сонымен қатар, үш баласы бар және сол табыстары бар отбасылардың үлесі — барлығы тиісінше 10,7% және 7,2%. Бір баласы бар үй шаруашылықтарының ішіндегі ең азы: 2011 жылы 2,9%, 2019 жылы – 2%.

Сондай-ақ, отбасылық бюджеті азық-түлік себетінің құнынан төмен халықтың үлесі туралы статистика қаралды. Мұнда тренд бірдей. Егер 2018 жылдың төртінші тоқсанында табысы азық-түлік себетінен аз топтағы 53,7% — бес және одан да көп адамнан тұратын үй шаруашылықтары болса, 2020 жылдың төртінші тоқсанында бұл көрсеткіш 93,5%-ды құрады.

Көпбалалы отбасылардың көбінің өз баспанасы жоқ

2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша, МДМ мәліметтері бойынша, жылжымайтын мүлкі бар 207 168 көп балалы отбасы болған. Бұл көп балалы отбасылардың жалпы санының 62,2% құрайды.

Оның ішінде

• 89,5%, (185 435), онда балаларды екі ата-ана да тәрбиелейді
• 9,8%, (20 406), онда балаларды тек анасы тәрбиелейді
• 0,6%, (1 327), онда балалар тек әкесімен тәрбиелейді

Салыстыру үшін, үш баласы бар отбасылар арасында жылжымайтын мүлкі барлар 60% болды.

Егер көп балалы отбасылардың жалпы санынан емес, әр санаттағы жеке-жеке қарайтын болсақ, толық отбасылардың ең жоғары үлесі – 64,9%. Жалғыз басты әкелер арасында жартысынан көбі — 53,2%, жалғыз басты аналар арасында — жалпы санының 45,6%.

Бұл ретте жылжымайтын мүлкі бар көп балалы отбасылардың 56,3% (немесе 116 724) ауылдық жерлерде тұрған. Олардың ішінде 105 140 — толық отбасы, 10 738 — ана мен бала, 846 — әке мен бала.

— Көп балалы отбасылардың көпшілігінде қолданыстағы бағдарламалар, жеңілдіктер, қолдау туралы толық ақпарат жоқ. Мұның себебі, көбінесе бір-бірін қайталайтын қолдау бағдарламаларының көптігі. Көп балалы отбасылардың құқықтары мен мүмкіндіктері туралы хабардарлықты арттыру мақсатында түсіндіру жұмыстарын жүргізу және “көп балалы отбасылардың жол картасын” жасау талап етіледі”, — деп атап өтті зерттеушілер.

Сондай-ақ, авторлар қазір көп балалы отбасыларды қолдаудың орталықтандырылған бағдарламасы жоқ екенін атап өтті.

— Мысалы, көп балалы отбасылардан шыққан балаларды мәдени дамыту бойынша шаралар жоқ. Сондай-ақ, заңнамада қарастырылған жеңілдіктердің көпшілігі аз қамтылған отбасыларға қолданылады. Осылайша, орташа және жоғары табысы бар көп балалы отбасылар оларға қол жеткізе алмайды, — деді олар.