Неліктен көп балалы отбасылар көбінесе кедей? – зерттеу

Қолданбалы экономиканы зерттеу орталығының авторлар тобының зерттеуі бойынша еліміздегі кедей отбасылардың 90 пайызы көп балалы отбасылар. Бұл ретте қазір көп балалы отбасылардың нақты жағдайы және олардың әлеуметтік портреті туралы елеулі әлеуметтік-экономикалық зерттеулер жоқ. Олар күн сайын әртүрлі қиындықтарға кезігеді. Атап айтқанда, олардың жартысынан көбі ауылдық жерлерде тұрады, дамуы елеулі өзгерістерді талап етеді.

— Мемлекет халықтың әл-ауқатын арттыру саясатын жүргізіп жатқанына қарамастан, бұл көп балалы отбасылар кезігетін проблемаларды шешпейді, – делінген “Қазақстанның көп балалы отбасылары. Экономикалық жағдай, мүмкіндіктер және оларды үкіметтің күн тәртібіне енгізу” жұмысында.

Зерттеу CIPE сайтында жарияланған.

Мемлекеттік жәрдемақы мен АӘК алушылар саны екі есе өсті, бірақ бұл ештеңе шешпейді

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2021 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша

елде 454,4 мың көп балалы отбасы бар, оларда 2 миллионнан астам бала өсіп жатыр

Бес және одан көп адамнан тұратын отбасылардағы кедей халықтың үлесі — 89,6%. Салыстыру үшін, үш адамнан тұратын отбасыларда бұл үлес тек 3,6% құрайды.

ЮНИСЕФ-тің зерттеуі бойынша, елдегі кедейлердің 90%-ы көпбалалы отбасылар.

— Сондықтан мұндай отбасыларды материалдық қамтамасыз ету мәселесі өте өткір тұр. Елорда шетіндегі бес қыз қайтыс болғаннан кейін Қазақстанның әр өңірінен келген көпбалалы аналар жәрдемақы көлемін ұлғайтуды және тұрғын үй жағдайын жақсартуды талап ете бастады. Содан бері атаулы әлеуметтік көмек көрсету форматын екі рет қайта қарап, көп балалы аналарға төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшерін ұлғайттық. Бірақ әлі де интернетте

көп балалы аналар әлі де Қазақстанда өмір сүру деңгейі мен мүмкіндіктердің төмендігіне шағымданады,

– дейді авторлар.

Олар бірқатар статистикалық көрсеткіштерді келтірді:

• көпбалалы отбасылардың 55%-ы ауылдық жерлерде тұрады
• көп балалы отбасылардың 13,5% (44 769 отбасы) балаларын тек анасы тәрбиелеп отыр
• барлық көп балалы отбасылардың тек 35,4%-ында (117 680 отбасы) бір немесе екі ата-ананың жоғары білімі бар, ал бұл көрсеткіш үш баласы бар отбасылар арасында 57,9% құрайды
• көп балалы отбасылардың 70%-да бір немесе екі ата-ананың тұрақты жұмыс орны бар, ал үш баласы бар отбасылар арасында бұл көрсеткіш 76,9% құрайды
• мемлекеттік жәрдемақы және АӘК алушылар саны 2018 жылдан бастап екі есеге артты
• соңғы үш жылда бес және одан да көп адамнан тұратын және табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен үй шаруашылықтарының үлесі 1,49%-ға ұлғайды

көп балалы отбасынан шыққан бала ағалары мен әпкелері жоқ балалармен салыстырғанда жылына орта есеппен 28 кг ет пен ет өнімдерін аз тұтынады

Ең көбі — Алматы облысында

“Еңбек ресурстарын дамыту орталығының” деректері бойынша,

2021 жылдың 1 қаңтарында елде 18 жасқа дейінгі төрт немесе одан да көп баласы бар 332 838 отбасы болды

Олар негізінен Оңтүстікте шоғырланған. Көшбасшы — Түркістан облысы, 74 870 көпбалалы отбасы тұрады. Одан кейін Алматы (38 441), Жамбыл (28 212), Қызылорда (24 456) және Маңғыстау (23 240) облыстары.

Көп балалы отбасылардың ең аз саны, керісінше, солтүстікте. Атап айтқанда, СҚО-да 3071 отбасы, Қостанай облысында – 4 551, Павлодар облысында — 5 900 отбасы бар.

Жоғарыда айтылғандай, көп балалы отбасылардың 55%-ы ауылдық жерлерде тұрады, Қарағанды және Павлодар облыстарын қоспағанда. Бұл өңірлер жалпы урбандалудың жоғары деңгейімен (70%-дан астам) ерекшеленеді.

Алматы облысында ауылдық жерлерде көп балалы отбасылардың ең көп үлесі – барлық санынан 90,4%

Сондай-ақ ауылда көп балалы отбасылардың айтарлықтай шоғырлануымен СҚО (79,9%), Түркістан (78,2%) және Ақмола (71,7%) облыстары ерекшеленеді.

Көп балалы отбасылардың көпшілігінде әкесі де, анасы да бар

ЕРДО статистикасы бойынша, 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елде екі ата-анасымен бірге 285 575 көп балалы отбасы болған. Бұл көп балалы отбасылардың жалпы санының 85,8% құрайды.

Оңтүстік өңірлерде ең көп шоғырланған — 62% немесе 177 270 отбасы. Облыстар арасында ең көбі Түркістан облысында (шамамен 23% немесе 65 387).

Ең азы — Қостанай облысында (77,7% немесе 3 536).

Сонымен қатар, статистика бойынша 44 769 көп балалы отбасында (немесе жалпы санның 13,5%) тек анасы бар. Оның 19,5%-ы Түркістан облысында (немесе 8 742). Үлестік бөлуде толық емес көп балалы отбасылардың анасымен ең көп пайыздық арақатынасы Қостанай облысында (облыстағы көп балалы отбасылардың жалпы санының 21,7% немесе 989). Ең азы — Атырау облысында (5,9% немесе 977).

Әкесі ғана бар толық емес көп балалы отбасылар, жалпы елімізде 2021 жылдың 1 қаңтарына 2 494 немесе 18 жасқа дейінгі балалары бар көп балалы отбасылардың 0,7%-ы тұрады. Бұл санның 29,7%-ы (741) Түркістан облысында. Үлестік бөлуде олардың ең үлкен пайызы СҚО-да тіркелген (1,6% немесе 49 отбасы). Ең азы — Атырау облысында (0,3% немесе 49).

Толық емес отбасылардың әкесімен тұратындары көбінесе ауылда тұрады

Екі ата-анасы бар барлық көпбалалы отбасылардың 55,4%-ы ауылдық жерде тұрады. Олардың басым бөлігі Алматы облысында – 90,5%, СҚО-да – 80,7%, Түркістан облысында — 78,5%.

Ең азы — Қарағанды және Павлодар облыстарында.

Еліміздің батыс облыстарында — Ақтөбе, Атырау және Маңғыстау облыстарында – көп балалы отбасылар жер типі бойынша біркелкі бөлінді.

Анасы ғана бар көп балалы отбасылар қалалық және ауылдық жерлерге бірдей бөлінді: 48,1%-ы қалаларда, 51,9%-ы ауылдық жерлерде тұрады.

— 2021 жылдың 1 қаңтарына қалалық жерде тұратын бір ата-анасы (анасы) бар толық емес көп балалы отбасылардың саны Қарағанды (анасы бар толық емес көп балалы отбасылардың жалпы санының 66,2%) және Павлодар (62,4%) облыстарымен ерекшеленді. Ақтөбе, Атырау және Маңғыстау облыстарында тек анасы бар көп балалы отбасыларды бөлу қалалық және ауылдық жерлерге бірдей қолданылады, — деп жазады авторлар.

Ата-аналарының тек әкесі бар көп балалы отбасылардың ішінде көпшілігі ауылдық жерлерде тұрды – 64,1% (немесе 1 598). Мұнда Алматы облысы көш бастап тұр: осындай 357 отбасының 344-і ауылдық жерлерден.

— Көп балалы жалғыз басты әкелердің жартысынан астамы қалалық жерде тұрған облыстарға жыл басында Қарағанды (жалғыз басты әкелері бар барлық отбасылардың 78,3%) және Павлодар (73,2%) облыстары кірді, — делінген зерттеуде.

Жалғасы бар