Жұлдыздарды қаржы пирамидасын жарнамалағаны үшін жазалау керек пе? — сарапшылар

Кейбір жағдайларда (тек Қазақстанда емес) мұндай пирамидаларды танымал медиа тұлғалар, шоу-бизнес жұлдыздары, блогерлер және т.б. жарнамалаған.

Қазір әлеуметтік желілерде осы адамдардың бәрін қылмыстық жауапкершілікке дейін жазалауға шақыру бар

Мәжілісмендер тіпті қндеулерге құлақ асып, қаржы пирамидаларын жарнамалау үшін қылмыстық жауапкершілікті енгізуге байланысты заң жобасын дайындады.

Рас, бізде Заңның кері күші жоқ, сондықтан олар оны болашақ жарнама үшін ғана жазалайды. Оның қызметіне қатысы бар болса ғана.

Сонымен қатар, сол әлеуметтік желілерде тағы бір идея пайда болды – заң жүзінде сол жұлдыздар мен блогерлерді алдымен не жарнамалайтынын тексеруге міндеттеу. Егер олар үшін бұл қиын болса, “олар жарнама үшін бағаны көтерсін” деген талап айтылуда. Тиісінше, егер олар қылмысты жарнамаласа, жазасын алсын дейді.

Біз сарапшылар мен қоғам белсенділерінен бұл ұсыныстарға қалай қарайтыны туралы пікірлерін сұрауды ұйғардық.

Блогерлер жарнама үшін төлейтін айыппұлдан да көп алады

Адвокат Сергей Уткин қаржы пирамидаларын жарнамалау жауапкершілігі Әкімшілік кодексте жазылғанын атап өтті. Бірақ бүгінде прокуратура органдарының ұстанымы былай дейді:

бұл жауапкершілік бұл ұйымның өзі жарнама кезінде пирамида ретінде ресми түрде танылған болса ғана бар,

әйтпесе, бұл баппен жазалау мүмкін емес.

— Бірақ менің ойымша, өмірде бірде-бір ақылды адам қаржы пирамидасы мойындаған ұйымды жарнамаламайды немесе мүлде байланысқа түспейді. Егер ол, әрине, серіктес болмаса, онда ол үшін қылмыстық жауапкершілік арқалайды. Өмірде мұндай нәрсе жоқ, бәрі әрқашан “бұрын” болады.

Яғни, алдымен компания пайда болады, біреу оны жарнамалайды, біреу ақша төлейді. Бір сәтте адамдар уәде етілген нәрсені төлемейтініне шағымдана бастайды, әртүрлі органдарға жүгінеді және ақырында қаржы пирамидасының белгілерін табады және оны таниды. Осыдан кейін олар дереу қылмыстық іс қозғайды. Бірақ бұл кезде ешкім ешқандай жарнама жасамайды”, — деді Уткин.

Сондай-ақ, заңгер

Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексте айыппұл сомасы аз және «блогерлерге жарнама үшін бұдан еселеп көп төленуі мүмкін» екенін айтты.

Сонымен қатар, адвокат бұл жағдайды дұрыс емес деп санайды. Оның пайымдауынша, бұл компанияны жарнамалап жатып, жұртты неге үндеп жатқанын білген-білмегенін анықтау керек.

— Тіпті әкімшілік өндірісте кінә ұғымы, яғни іс-әрекетке деген ішкі көзқарас бар. Егер адам пирамиданы жарнамаласа және не істеп жатқанын түсінсе, ол жауапқа тартылуы керек. Егер бұл компанияны ешкім ресми түрде пирамида деп танымаса да, бірақ іс жүзінде ол солай болады”, — деді Уткин.

Сондай-ақ, адвокат бұл қаржы пирамидасының қызметін ұйымдастыруға қатысқаны үшін әлдеқайда ауыр, қазірдің өзінде қылмыстық жауапкершілік бар екенін айтты. Бірақ бұл әлі де дәлелденуі керек.

Заңның мақсаты — біреуін жазалау емес, көп адамды ойландыру

Уткиннің пікірінше, қаржы пирамидаларын жарнамалайтын көптеген адам бұл өнімнің не екенін түсінуі керек еді. Ал қазір жауапкершіліктен жалтару үшін оны жоққа шығарады.

Расында, осыдан жиырма жыл бұрын Ресейде қатысушылар (бұл Лолита Милявская мен Александр Цекало) ештеңені түсінбеген бір бейнеролик көрсетілді. Милявская жай ғана: “мұндай компания керемет” дейді және Цекало “басқалардан” деп қосады. Осылайша видео аяқталады, ақша салу және үстіңнен ақша төгілетіні туралы ешқандай уәде жоқ. Заңгер бұған қатысты ештеңе айтпады, бірақ ақылға салу керегін жеткізді.

— Ештеңе түсініксіз болып тұрған жағдайда әрқашан ақылға салып, саралау ұстанымын таңдау керек, адалдық пен әділдікті ұмытпау керек. Көптеген көрермені бар және көптеген адамдардың санасына әсер ететін сол блогер, әдетте, ақымақ емес. Сондықтан ол мәселені түсінбейді деп бірден ойлай салмау керек.

Осы блогердің қызметін, соның ішінде қаржылық қызметті талдау қажет

Оның барлық банктік төлемі және т.б. тексеру керек. Шын мәнінде, адам бәрін дұрыс басқаратыны белгілі болған кезде, ол не екенін түсінеді, сіз одан әрі сұрай аласыз: жеке өзіңіз бұл пирамида емес екенін білуге тырыстыңыз ба? Егер жоқ болса, неге. Бұл жауаптардың бәрін де ескеру керек”, — деді ол.

Заңгер заңның басты мақсаты бір нақты кінәліні жазалау емес, қалғандары осындай ұсыныстардан бас тартуы керек екенін атап өтті.

Ал қазір көрінгенді жарнамалайды, содан кейін түк қатысымыз жоқ деп сытылып кетеді, ештеңе білмейміз, түсінбейміз деп ақталады.

— Азаматттық айналымда өз ролін орындаған әрбір адам (біздің мысалда жарнама актері немесе оның продюсері) ойлануы керек, жұртты неге үндеп жатқанын түсінуі керек. Өйткені дәл осылай есірткіні де жарнамалап жіберіп, сосын дым білмедім, өзім білмеген затты адамдарға қолдануға үндедім деуі мүмкін, — дейді ол.

Жарнамаға қатысып жатқандарды заң жүзінде тексеріп, жарнамасы нақты не туралы екенін, заңгермен ақылдасып барып жасауы керек.

— Қалыпты адамдар осылай жасайды.

Мен өзім пайдалы деп тапқанды ғана жарнамалаймын дейді

Ал кейін өтірікті немесе сапасыз тауарды жарнамалағаны белгілі болса, мұндайда тіпті жазалауға болады деп ойлаймын. Ал жұрт көп ақшасынан айырылып жатқан пирамиданы жарнамаласа, тіпті де қатаңдату керек, — деді ол.

Дерек алуға әркімнің қақы бар

Дәрігер әрі қоғам белсендісі Бақыт Түменова жұлдыздар мен блогерлер өзі не жарнамалағанын білмеуі де мүмкін екенін айтады.

Тіпті қаржы пирамидасын жарнамаласа да, бірақ ол туралы білмеген болса, қатаң жазалудың қажеті жоқ

Бірақ белгілі бір құптамау, айыптау болуы керек. Аргументтер де Уткиндікіндей:
«Егер атақты адам болсаң, бұл іске мұқият қарауың керек». Қандай жағдай болса да әр тұсына назар аудару керек.

Сондай-ақ, ол жаңа заңның идеясын қолдады.

— Жарнама болуы керек, бірақ мәлімет толық болсын, себебі әркімнің де дерек алуға құқығы бар. Жарнама үшін жауапкершілік те болуы керек.

Дерек алуға келісім құқығы адам құқығы бөліміне жатады,

– дейді ол.