Ұлттық банк қаңтар оқиғаларынан кейін бағаның өсуін күтуде

Неліктен Ұлттық Банк екі жыл ішінде базалық мөлшерлемені ең жоғары деңгейге дейін өсіруге шешім қабылдады

24 қаңтарда ҚР Ұлттық Банкі ақша-кредит саясатын кезекті рет қатаңдатып, соңғы бес отырыста төртінші рет базалық мөлшерлемені көтерді. Бұл айтарлықтай мөлшерде: 9,75%-дан 10,25%-ға дейін. Бұл соңғы алты жыл ішінде өсім 0,25 п.п.-ден асқан екінші ғана жағдай (2020 жылғы наурыздан басқа) – әдетте Ұлттық Банк мұндай батыл әрекетке бармайды.

Сырттан жасалған қысым

Мұның бір себебі – әлемдік экономикадағы жағдайдың нашарлығы. Әлемнің көптеген елдерінде инфляцияның жоғары деңгейі байқалуда. Оның ішінде Қазақстанның маңызды сауда серіктестері болып табылатын елдерде де.

“АҚШ-та 1982 жылдан бері алғаш рет инфляция 7%-ға дейін өсті. 2021 жылғы желтоқсанда ЕО-да тұтынушылық инфляция 5,3%-ға дейін, Германияда – 1992 жылдан бастап алғаш рет 5,7%-ға дейін өсті.

Қытайда бағаның өсуі 2021 жылдың қараша айында 15 айлық максимумға жетті (2,3%), содан кейін желтоқсанда 1,5%-ға дейін төмендеді. Ресейде желтоқсан айында инфляция бұрынғы жоғары деңгейде қалды – 8,4%”, — деп атап өтті Ұлттық Банкте.

Жақсы жаңалық та бар: азық-түлік бағасының өсуі біртіндеп төмендеп келеді. Желтоқсан айында ФАО азық-түлік бағасының индексі қарашаға қарағанда 0,9%-ға төмендеді. Жылдық мәнде ол 23,1%-ды құрады (қарашада жылдық өсім – 27,8%). Алайда, бұл уақытша ғана болуы мүмкін.

“Ұлттық банктің бағалауына сәйкес, 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында азық-түлік нарығындағы белгісіздік пен солтүстік жарты шардағы бидай өнімділігінің төмен болуы салдарынан әлемдік азық-түлік нарығының жекелеген сегменттерінде бағаның өсуі күтілуде. Алдағы уақытта COVID-19 жағдайы тұрақтануына және жаңа ауыл шаруашылығы маусымы басталуына байланысты өсу қарқыны біртіндеп бәсеңдейтін болады”, — деп болжануда Ұлттық Банкте.

Қазақстан: сенімсіз төмендету

Қазақстанда өткен жылдың желтоқсан айында жылдық инфляция 8,4%-ға дейін төмендеді. Инфляцияға қарсы шараларды іске асыру жағдайында 2021 жылғы қараша-желтоқсанда бағаның айлық өсу қарқыны тарихи орташа деңгейден төмен болды. Дегенмен, көрсеткіштер ең төмен мөлшерде емес.

• 2021 жылғы желтоқсанда Азық-түлік инфляциясы жылдық мәнде 9,9%-ды құрады
• Азық-түлік емес инфляция – 8,5%, бұл деңгейге 2018 жылғы мамырдан бастап алғаш рет қол жеткізілді
• 2021 жылы ақылы қызметтерге бағаның өсуі 6,5% болды
  “Базалық инфляцияның траекториясы инфляциялық процестердің баяулауының тұрақсыздығын көрсетеді. 2021 жылғы тамыз-қарашада инфляция баяулағаннан кейін базалық инфляцияның әртүрлі бағалаулары нысаналы дәлізден жоғары болып, желтоқсанда тағы да көтерілді.

Бұл реттелмейтін тауарлар мен қызметтер бағасының тым өсуіне байланысты”, – делінген хабарламада.

Ішкі факторлар

Инфляциялық болжамдар да төмендейді, бірақ олар әлі де жоғары деңгейде. 2021 жылғы желтоқсанда инфляцияның сандық бағасы бір жыл бұрын 10,3%-ды құрады. Респонденттердің көпшілігі (66%) алдағы 12 айда бағаның ағымдағы өсуінің сақталатынын немесе жеделдейтінін күтуде.

Олардың ішінде бағаның одан әрі өсуі болжамының үлесі қарашада ең жоғары тарихи деңгейден 35%-дан 2021 жылғы желтоқсанда 31%-ға дейін біршама төмендеді.

Тауарларға сұраныстың өсуі де әсер етеді. 2021 жылғы қаңтардан қарашаға дейін бөлшек тауар айналымы оң динамиканы сақтап, өткен жылдың 11 айының қорытындысы бойынша 6,5%-ды құрады.

2021 жылы азық-түлік емес тауарлар бөлшек сауда айналымына айтарлықтай оң үлес қосты. Сонымен қатар, Жылдың ортасынан бастап азық-түлік тауар айналымының қалпына келуі байқалды. Тұтыну импорты 2020 жылмен салыстырғанда 21,8%-ға өсті.

“2021 жылы үй шаруашылығын пайдалану кейінге қалдырылған сұранысты жүзеге асыру және халықтың нақты табысын арттыру арқылы қолдау тапты. Қаңтар-қараша айының қорытындысы бойынша нақты табыстың өсуі 3,1%-ды құрады.

Елдегі ТЖ режимі, сондай-ақ Омикрон штаммын жұқтыру жағдайларының өсуі сұраныстың одан кейінгі қарқынына біраз өзгерістер келтірді”, – деп атап өтті Ұлттық Банкте.

Жалпы, айналыстағы ақшаның көп мөлшері инфляцияға өте жақсы себепкер болып табылады. Бұл тек кірістердің өсуіне ғана емес, сонымен бірге экономиканы қалпына келтіруге көмектесетін, бірақ ұлттық валютаны арзандататын ауқымды мемлекеттік бағдарламаларға да қатысты.

Осы бағдарламаларды іске асыру экономиканы пандемияға дейінгі деңгейге дейін қалпына келтіруді жеделдетті, бірақ сонымен бірге 2020 жылдың басынан бастап ақша базасының 1,6 есе — 11,0 трлн теңгеге дейін кеңеюіне әкелді. Сол кезеңде ақша массасы 41,2%-ға – 30,1 трлн-ға артты.

Осы фактордың инфляцияға ықпалын төмендету үшін Ұлттық банк экономиканы қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларынан шыға бастады, олардың бесеуін қаржыландыруды 2021 жылы аяқтады (кәсіпкерлерге жеңілдікпен несие беру бағдарламасы, Жұмыспен қамтудың жол картасы, Нұрлы Жер, жеңілдетілген автонесиелендіру бағдарламасы және “Баспана хит” ипотекалық бағдарламасы).

2022 жылы “Қарапайым заттар экономикасы” бағдарламасы мен “7-20-25” ипотекалық бағдарламасын қаржыландыруды аяқтау жоспарлануда.

Макроэкономикалық факторлар

Вирустың таралып жатқанына қарамастан Әлемдік мұнай нарығындағы қазіргі жағдай орташа мөлшерде оң деп бағалануда. 2021 жылғы желтоқсанда Brent маркалы мұнай бағасы көмірсутектер нарығындағы сұраныс бойынша оң болжамдар, әлемдік мұнай қорларының азаюы, сондай-ақ ОПЕК+ елдерінің өндірісті тежеп арттыруы аясында бір баррель мұнай 10,2%-ға – 77,8 АҚШ долларына дейін өсті.

2021 жылдың қорытындысы бойынша мұнайдың орташа бағасы $70,9-ды құрады. Сонымен қатар, 2021 жылдың қаңтарында ол 89 долларға жетті.

“2022 жылғы 4 қаңтарда ОПЕК+ 2022 жылғы ақпанда тәулігіне жоспарлы 400 мың баррель өндіруге дейін ұлғайтуды жалғастыру туралы шешім қабылдады.

Ағымдағы өсу қарқыны сақталған жағдайда, 2020 жылы қабылданған шектеулер 2022 жылдың қыркүйек айының соңына қарай толығымен алынып тасталуы мүмкін. ОПЕК+ Омикрон штаммының таралуы әлемдік сұранысқа бұрын болжанғаннан аз әсер етеді деп күтеді”, – деп есептейді Ұлттық Банк.

Омикрон туралы айтайық. Инфекция жұқтырудың жоғары қарқынына және әлемдегі жаңадан жұқтырғандардың рекордтық тәуліктік өсіміне қарамастан (2022 жылғы 20-қаңтардағы ДДСҰ мәліметтері бойынша, тәулігіне 3,77 миллион адам), жаңа штамм ауруханаға жатқызу мен адам өлімнің төмен деңгейімен сипатталады, бұл нарықтағы алаңдаушылықты төмендетіп, энергия бағасының қалпына келуіне әкелді.

Бағаның өсуі қашан орын алады

Сонымен қатар инфляцияны жыл соңына қарай 4-6% нысаналы дәліз деңгейіне дейін төмендету туралы міндетті Ұлттық Банктен ешкім алып тастаған жоқ. Жыл басындағы оқиғаларды ескере отырып, ол бұрынғыдан да өзекті бола түсуі мүмкін. Екінші жағынан, олар (қаңтардағы оқиғалар) бағаның өсуіне кедергі келтіруі мүмкін.

“2022 жылғы қаңтардың басындағы Қазақстандағы қайғылы оқиғаларға және 2021 жылдың бірінші жартысының салыстырмалы түрде төмен базасына байланысты инфляциялық процестер өсуі мүмкін, оның негізгі күйзелуі (қысымы) осы жылдың бірінші тоқсанына тура келеді.

Ағымдағы жылдың екінші жартыжылдығында ӘМАТ, ЖЖМ және коммуналдық қызметтерге бағаларды уақытша реттеу шараларының қолданылу мерзімі (180 күн) өткеннен кейін инфляцияның жеделдеу қаупі өсуі мүмкін”, – деп ескертеді ведомство.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясаты жөніндегі комитетінің базалық мөлшерлеме бойынша кезекті жоспарлы шешімі 2022 жылғы 9 наурызда жарияланатын болады.