Тек зияны: сарапшы Қазақстандағы бизнесті қолдау бағдарламалары туралы

Олардың ішінде неғұрлым сұранысқа ие:

• “Бизнестің жол картасы-2025”
• “Енбек”
• “Қарапайым заттар экономикасы”

“Даму” атап өткендей,

кәсіпкерлерді қолдаудың бірнеше бағыттары бар: несиелеу, мөлшерлемелерді субсидиялау және кепілдіктер. Бағдарламалар бойынша мөлшерлемелер 4%-дан 25%-ға дейін, ең көп сома – 7 млрд теңгеге дейін, мерзімі – 10 жылға дейін

Ақша айналым қаражатын толықтыруға, қайта қаржыландыруға, инвестицияға және басқа да мақсаттарға беріледі.

Неліктен іске аспайды

Бірақ Айдархан Құсайынов мұндай жеңілдік беретін бағдарламалармен Қазақстанда бизнесті қолдау және дамыту мүмкін емес деп санайды. Бизнес үшін жеңілдетілген несиелер – мағынасыз идея.

– Мен айтсам: олар кәсіпкерлік үшін принципті түрде тіпті зиянды. Жеңілдетілген несиені кім алады? Олар негізінен жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарға немесе кепілдіктері бар адамдарға беріледі.

Жаңадан бастайтын адам қандай да бір бизнесті жүзеге асырғысы келсе, оған жеңілдетілген несие берілмейді. Тиісінше, жаңа кәсіпкерлер бұл сегментке кірмейді. Осылайша бәсекелестік төмендеп, монополистер пайда болады

Бизнес-белсенділікті қолдау бағдарламасы жеке алынған кәсіпорындарға көмек көрсетуге құрылмауы тиіс. Барлық осы көмек іс жүзінде осы кәсіпорындардың иелерінің кірісіне қосылады.

Тиімсіздер артығымен

— Мысалы, қуаттылығы бұрыннан тозған құс фабрикасының иесі мемлекетке жүгініп, және ешқандай қиындықсыз жеңілдетілген қолдау алады. Осындай жаңа кәсіпорын салғысы келетін кәсіпкерге бас тартады.

Нәтижесінде нарықта ескі тиімсіз құс фабрикасы қалады. Сонымен қатар, егер мұндай компания бір рет жеңілдетілген несие алса, онда ол басқа бағдарламаны да “айналдыра алады”

Кәсіпкерлікті дамыту қорының несие қызметкері осы зауытқа бір рет жеңілдетілген несие беріп, иесіне барлық басқа бағдарламалар туралы да үнемі хабарлап отырады. Нарықпен де көмектесу және тағы басқа жағынан көмектесуге әрекеттенеді. Яғни, мемлекеттік қызметкер кәсіпорынның банкротқа ұшырамауына мүдделі, – дейді экономист.

Жаңадан бастаушылар бизнесте емес

– Олар жаңадан бастаушыларға қолдау көрсетпейді, өйткені сенім жоқ па?

– Әдетте, бизнеске енді ғана келгендердің тиісті тәжірибесі болмайды. Бұл адамға белгілі бір салада бизнес ашу қызықты болып көрінген болуы мүмкін. Ия, мүмкін, ол қандай да бір көмек алатын шығар, бірақ жүйелі және үлкен емес.

Тіпті, ісін жаңа бастаған кәсіпкердің өз қаражаты болса да, ол өзінің бәсекелесінің 6%-дық несиелік ақшасы бар екенін түсінеді. Яғни, жаңа кәсіпкер онымен тең емес жағдайда

Ол өзінің таңдаған сегментінде қолдау бағдарламалары әрдайым қорғайтын және жағдай жасайтын ірі ойыншылар бар екенін көргенде, ол бұл сегментке бармауға шешім қабылдауы мүмкін. Себебі күресудің мәні жоқ.

Көрнеу көзге сәтсіз идея

— Қазақстанда қазір кәсіпкерлерді таңдап қолдау тәжірибесімен күресуге ниетті. Және мемлекеттің назарын шағын және орта бизнес нарықтарының жаңа қатысушыларын қолдауға аудару. Бұл көмектесе ме?

— Бұл тәсіл маған нарықтарды аралап, бағаны кім көтеретінін бақылағысы келгендегі инфляциямен күресу шараларын еске салады. Жалпы, қалыпты бизнесте мыңдаған кәсіпорындар үнемі құрылып отырады және дәл осыншасы әрдайым жабылады. Жаңа ойыншыларға қолдау көрсету үшін, оларды кім бақылайды?

Ертең мен ЖШС тіркеймін, сонда маған “Даму” компаниясынан бірден жүгіріп келіп, көмек ұсынатын бола ма? Бұл мүмкін емес қой. Ия, және қай сәтте көмектесу керек? Мүмкін мен ертең ойымды өзгертіп, кәсіпорынды жауып тастайтын шығармын. Басынан мағынасыз бастама

Тиімсіз кәсіпкерлер үшін нарыққа кіріп, мемлекеттің ақшасын алуға ынталандыру пайда болады. Тіпті, олар бизнеспен айналысуды қаламауы да мүмкін.

Бизнесті дамытудың баламасы

– Демек, бұл бағдарламалардың барлығы қолдаудың көрінісі ғана ма?

– Иә, бір рет мағынасы мен ұғымдары ауыстырылды, ал енді мемлекетке кәсіпкерлікті қолдап жатқанын көрсету өте тиімді.

Бизнесті қолдау мағынасыз, оған жағдай жасау керек, бюджетті игерудің қажеті жоқ.

— Қандай жағдай жасау керек?

– Тең бәсекелестік, нарықты қалыптастыру шарттары. Біздің өнімдеріміз басқа мемлекеттерге жеткізілуі үшін үкіметаралық келісімдер жасасу қажет. Ешқандай субсидиялар мен жеңілдіктерді бұрмаламай, инфрақұрылым мен қаржыға теңдей қол жеткізуге мүмкіндік беру керек. Несиелер нарықтық болуы керек. Барлық осы субсидиялар мен жеңілдетілген несиелерді алып тастау керек — оларды барлығына теңдей ету мүмкін емес.