Теңге нығая түсуі үшін мұнай бағасы 150-200 долларға дейін көтерілуі керек. Қазіргі жағдайда ұлттық валютаға Қазақстан экономикасының импортқа шамадан тыс тәуелділігі кедергі келтіруде.
Қаржыгер Расул Рысмамбетовтың пікірінше, ұлттық валютаның бұл жағдайы түсінікті.
— Қазақстан экономикасы үш нәрсеге — мұнайға, металдарға және саудаға тәуелді. Біздің ең ірі сауда серіктесіміз — Ресей, екінші орында — Еуроодақ, үшінші орында — Қытай. Экономикамыздың негізін мұнай, металл, сауда бағалары, сондай-ақ Ресей рублі құрайды. Соңғы бес жыл ішінде біз дағдарыста тұрмыз. Қымбат мұнай болған жағдайда бізге теңге бағамын нығайтуға тырысқаннан гөрі, алтын-валюта резервтерін құру оңайырақ.
Өндірісіміздің әлсіздігіне байланысты біз “микроараб” елміз. Яғни, біз бәрін дерлік сатып аламыз. Мысалы, Қырғызстаннан сүт, сүзбе, қаймақ сатып аламыз. Дегенмен, әкелінетін тауарлардың көбін біз өзіміз өндіре аламыз
Бірақ үкіметтің, өңірлердегі әкімдердің тиімсіз саясатының салдарынан бізде жергілікті өндіріс ақсап тұр. Логистика мен көптеген қызмет қымбат. Осыған байланысты бизнеске Қазақстанда өндіргеннен гөрі шетелде бірдеңе сатып алу және қайта сату тиімдірек болады.
Соңғы 10-15 жылда импорттың өсуі аясында 2020 жылғы карантиннен кейін тұтыну өсті. Онымен бірге доллар пайдалану да өсіп жатыр — біз шетел тауарларын валютаға сатып аламыз. Мұнай бағасы 140 доллар болса да, теңге нығаймайды деп есептеймін, бұл екіталай. Ол үшін ешқандай алғышарттар көріп тұрған жоқпын.
Себебі біз тұтынуды көбейтеміз. Көбірек машина, станоктар сатып аламыз. Бәрін доллармен аламыз. Бұған Ұлттық банкті де, үкімет те де кінәлауға болмайды — біз осы ілмекке ілініп қалдық
Мұндай шырғалаң шеңберден шығу үшін жеке өндірісті дамытуымыз керек. Ресей рублі мұнай қымбаттағанда нығая түседі, себебі Ресей экономикасы әртараптандырылған, ал ресейлік компаниялар бүкіл әлемде, оның ішінде Орталық Азияда кеңінен ұсынылған. Олардың өнім желісі де, экспорты да көбірек, – деп атап өтті Рысмамбетов.
Рысмамбетовтың болжамдары бойынша, үкімет ештеңе өзгертпейтін болса, ұзақ мерзімді перспективада теңге әлсіреуі мүмкін. Қазақстан импорттап, барлығын “жеп жатқанда”, теңгенің нығаюы екіталай.
— Теңге нығая түсу үшін мұнайдың құны 150-200 доллар болуы қажет. Бірақ мәселе мынада, үкімет бюджеттік маневр деп аталатын жерге барғысы келмейді және шығындарын азайтады. Мәселен, біз Түркістанды қандай ақшаға салдық? Ұлттық Қордың ақшасы. Бірақ Иран цементі, түрік тасы және т.б. әкелінді. Тұтастай алғанда, Үкімет тиімділігінің параметрлері ЖІӨ-нің қаншалықты үлкен болуына байланысты. Бірақ үкімет ЖІӨ-ні үлкен шығындардан арылтады. Шындығында, бұл экономиканы жақсартпайды.
Экономикаға түбегейлі өзгерістер қажет. Біз Қазақстанда жүз пайыз өндіре алатын тауарлардың шикізаттық емес экспортын ұлғайтуымыз керек және бұл экспорт жаңғыртылатын болады
Зияткерлік еңбек өнімдерін сатқан дұрыс. Осындай бағытта бес-он жыл жұмыс істеу теңгені мықты етуге мүмкіндік береді, ал біз жақсы және бақытты өмір сүретін боламыз.
Экономиканың қазіргі 3,4% өсуі оның 2020 жылы қатты құлдырауына байланысты болды. Төмен базаның әсері деп аталады — сол немесе басқа индикатордың әсерлі өсу қарқыны оның өте төмен бастапқы көрсеткішімен түсіндірілгенде. Экономиканың қазіргі шикізаттық моделі жыл сайын бізге бірнеше рет “басымызға” және теңгеге тиеді. Егер біз ештеңе өзгертпейтін болсақ, “басымызға бәрі келіп тиетін болады” — шикізат бағасының төмендеуі, шекарамыздағы кейбір қақтығыстар. Теңге құлдырағанға дейін, – деп қорытындылады Расул Рысмамбетов.