Қазақстанның білім беру саласы кеңестік жүйенің парадигмаларын еңсере алды ма?

Сөзбе-сөз келтіретін болсақ:

«Өткен постымда мен әлемдегі ең жақсы кеңестік білім туралы мифтің өміршеңдігі мәселесіне тоқталдым. Жазбаға қатысты түрлі пікір білдірілді. Менің тұжырымдарыма қарсы болғандар эмоцияға ерік берді. Менің қарсыластарымның  реакциясының осындай болатынын алдын ала білдім.

Өткен пікірталастың жалғасы ретінде мен бүгін кеңестік білім мен ғылым мәселелеріне арналған «Қоғам, институттар және әлеуметтік ғылым» атты кітабымның бөлімдерін жариялауды ұйғардым.

Жетістіктер бар, бірақ кейбір салаларда ғана

Кеңестік жүйенің басшылығы білім мен ғылымның дамуына сүйене отырып, модернизация мәселесін шешуге тырысты. Кеңес қоғамында олардың дамуында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді.

Атап айтқанда, КСРО жалпы сауаттылық еліне айналды, ал ғылым мен өнеркәсіптік технологияларды дамыту бойынша, егер ол жетекші елдер тобына кірмесе, онда, кем дегенде, әлемнің көптеген елінен едәуір асып түсті.

Ғылым коронавирустан құтқаруы керек еді, бірақ бізде ғылым жоқ

Кеңес Одағында ғылымның кейбір саласында әлемдік деңгейдегі мектептер құрылды. КСРО-ның ғылыми-техникалық дамуының бірқатар бағыттары бойынша белгілі бір уақыт ішінде әлемде, мысалы, ғарыштық технологияларды дамытуда жетекші орын алды.

Бірақ, жалпы алғанда,

кеңес қоғамы дамыған елдердегі  институттарға ұқсас заманауи білім мен ғылым жүйесін құра алмады

Бұндай нәтиженің жүйелі себептері бар.

Ең бастысы — идеология

Кеңес қоғамы жағдайында білім беру мен ғылым билік институттары мен идеологияға бағынышты болды және олардың институционализациясы дамыған елдердегідей сараланған жоқ.

Кеңестік білім және ғылым институттары, ең алдымен, үстем институттардан туындайтын директиваларды орындауы керек еді, ал бұл жағдайда олар заманауи институт бола алмады. Сонымен, білім беру институтының алдында тұрған міндет, ең алдымен, кеңестік идеократия талаптарына сәйкес білім беру емес, тәрбиелік міндет болды.

Коронавирус Қазақстандағы мемлекеттің рөлін қалай өзгертті

Ғылымнан жаңа білімді талап етсе де, оның өмір сүруінің басты шарты кеңестік идеологияның сәйкестігі болды. Кеңес өкіметінің генетика және кибернетика саласындағы теориялық пікірталастарға өрескел араласуынан ғылымның саяси институттарға бағынатыны айқын көрінді.

Алайда

кеңес қоғамындағы ғылым институты ең алдымен идеологиялық құбылыс, содан кейін ғана ғылыми мекеме болды

Кеңес қоғамындағы әлеуметтік-гуманитарлық пәндерді билік партиялық ғылым ретінде көріп, марксизм-ленинизмнің идеологиялық ережелеріне сәйкестігін қамтамасыз ету үшін ерекше қатаң бақылауға алды. Білім мен ғылымның дамуына қарапайымдылық пен білік сияқты кеңестік құндылықтар мен нормалар теріс әсер етті.

Сапаны құрбан етті

Осындай құндылықтарға басымдық беріп, қоғамның барлық салаларында жоспардың сандық көрсеткішін орындау үшін сапаны құрбан етті.

Нәтижесінде

Кеңес Одағында сауатсыздықты жеңу мүмкін болды, бірақ кеңес халқының негізгі бөлігі оқып, жазуды үйренгенімен логикалық ойлау дағдыларын меңгере алмады

Олар білімді адамдардың деңгейіне сәйкес келетін әдеби тілді білмеді. Мұндай нәтиженің болары анық еді, өйткені кеңестік білім күрделі білім мен практиканы арттыруға қарағанда  қарапайым формаларға назар аудару арқылы жедел дамыды.

Кеңес өкіметінің тоталитарлық көзқарастары философияның жойылуына әкелді,  әлеуметтану, мәдениеттану, антропология, яғни қазіргі заманның танымдық негізін құрайтын білім мен ғылымдардың дамуына тыйым салды.

Владимир Маяковский кеңестік қоғамға тән философиялық білімге қатысты үстүрт көзқарасты мына бір пікірінде жақсы жеткізді: «Біз диалектиканы Гегель бойынша үйреткен жоқпыз».

Ал

мұндай жеңілдетілген білім беру моделі өзінің нәтижелері бойынша қазіргі елдердің білім беру жүйелерінен ұтылатыны сөзсіз

Қарапайым зияткерлік нормаларға бағытталған кеңестік білім беру моделінің дәстүрлері посткеңестік елдерге өз әсерін тигізді,  оның салдарын бүгін де көріп отырмыз…