Қазақстандық азық-түлік өнімдерін сату мәселелерін Алматы облысында талқылады

Импортты алмастыру қазақстандық экономиканы тұрақтандыру бойынша басты міндеттердің бірі болып табылады. Азық-түлік нарығында жергілікті өндірушілер күшті емес тауашалар бар, оларды дамыту керек, бірақ әзірге импортталған тауарларға қанағаттана тұру керек. Бірақ жергілікті өндірушілер қазақстандықтарды толығымен сапалы және бағасы бойынша қол жетімді өнімдермен қамтамасыз етуге қабілетті сегменттерде де олар әлі де бар күшін салып жұмыс істей алмайды, өйткені өнімдердің негізгі бөлігі сауда желілері арқылы сатылады, ал олар отандық өнімдерді сатуға мүдделі емес. Желілерге ең төменгі баға бойынша өнімнің максималды көлемі қажет, ал оны көрші Ресей мен Беларусьтің ірі өндірушілері оңай қамтамасыз ете алады. Жергілікті нарыққа және өнім сапасына бағытталған отандық кәсіпорындар мұндай бәсекелестікке төтеп бере алмайды. Нәтижесінде, отандық сатып алушы арзан импорттық өнімнің неден жасалғаны туралы ойланбастан төмен бағаны таңдайды, бұл халықтың тамақтану сапасына айтарлықтай әсер етеді және болашақта ол елдің денсаулық сақтау саласына ауыр тиеді және шығындардың артуына әкеледі.

Кездесуге қатысушылар бөлшек саудадағы импорттық тауарлармен әділетсіз бәсекелестік тақырыбын да қозғады. Мысалы, отандық өндірісті санэпидембақылау органдары үнемі тексеріп отырады. Ал импорттық тауарлар Қазақстан нарығына кірген кезде бір рет тексеріледі, содан кейін үш жыл бойы импорттық өндіруші тексерусіз жұмыс істейді. Нәтижесінде, кездесуге қатысушылардың айтуынша, бақылаудың толық болмауы және төмен өзіндік құнға ұмтылу кезінде жекелеген шетелдік өндірушілер өз өнімдеріне заттаңбаларда көрсетілген табиғи ингредиенттерді салуды қойды, ал онда іс жүзінде қандай суррогат бар екенін ешкім білмейді. Қазақстандық СЭС бұл бұзушылықтарды қадағалауға тырыспайды – олардың мұндай ауқымды тексерулерге ресурстары жоқ сияқты. Нәтижесінде адал отандық өндірушілерге төмен өзіндік құнымен, бірақ тұтынушылардың денсаулығына нақты зиян келтіруге қабілетті жалған өніммен бәсекелесуге тура келеді. Егер осы күмәнді өнімге тосқауыл қоятын болсақ, онда кездесуге қатысушылардың айтуынша, адал отандық өндірушілер өз өндірісін үштен бірге арттыра алады.

«Үкімет қаулысымен өткен жылдың қазан айында «ҚР агроөнеркәсіптік кешенін дамыту жөніндегі 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жоба» бекітілді, оның міндеттерінің бірі – нарықты жергілікті өндірістің негізгі азық-түлік тауарларымен қамтамасыз ету. Бүгінгі таңда отандық ет өңдеу кәсіпорындары тұтынушыны сапалы өніммен толтыруға дайын. Алайда, өкінішке орай, әзірге Қазақстан нарығы импорттық өніммен мөлшерден артық толыққан, ал ағымдағы геосаяси жағдайды ескере отырып, импортты алмастыру ерекше маңызға ие болып отыр. Отандық өндірушілер үшін, әсіресе заңнамалық деңгейде, басым жағдайлар жасау және сауда желілерімен импортты алмастыру мәселесін реттеу қажет. Өндірушілер бұл мәселені өз бетінше шеше алмайды. Ал сауда желілері азық-түлік өнімдерін сатудың негізгі арнасы болып табылады. Мәселені шешу үшін өндірушілер тарапынан да, ритэйл тарапынан да мемлекеттік институттарды, сарапшылар мен бизнес өкілдерін тарту қажет деп санаймыз». – деп айтып өтті «Қазақстанның ет өңдеу кәсіпорындары қауымдастығы» атқарушы директорының орынбасары Юлия Нам.

Кездесу барысында өндірушілер өз салаларындағы проблемаларымен бөлісті. Кездесуге қатысушылар отандық өндірісті сақтау үшін мемлекет тарапынан қолдау маңызды деп санайды.

«Соңғы уақытта Ресейден жұмыртқалардың көбірек саны келетінін атап өткім келеді, бұл өнімнің өзіндік құны әлдеқайда төмен, өйткені бидай мен барлық жемшөп дақылдарының бағасы біздікінен төмен. Қазақстандық құс фабрикаларының көпшілігі 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында шығынға ұшырады, өйткені жұмыртқа бағасын өзіндік құнынан төмен қоюға мәжбүр болды. Жұмыртқа тез бұзылатын өнім, сондықтан оны тез сату маңызды. Ал біздің нарықта арзан бағамен ресейлік өнімнің көп мөлшері бар. Сонымен қатар, шекаралар жабылып, біз өз өнімдерімізді экспортқа жібере алмадық. Қазақстандық жұмыртқа өндірушілер жылына 5 млрд жұмыртқа шығара отырып, ішкі нарықты өз өнімдерімен 100%-ға қамтамасыз етеді. Импорттық жұмыртқа біздің нарыққа келгенде, оған қоса төмен бағамен, нарық шамадан тыс толып кетеді.

Біздің өнімнің өзіндік құнын төмендету үшін кәсіпорындардың нарықтық бағадан төмен бағамен жемге деген қажеттілігін қамтамасыз етуге арналған жем қорларын құру қажет. Сондықтан біз үшін импорттық тауарды әкелуді реттеу және жем-шөп қорларын құру мәселесінде мемлекеттің қолдауы маңызды.

Өнімді сатуға келетін болсақ, өндірушілер сауда желілерінде сатылған тауар үшін төлемдер бойынша кідіріске жиі тап болады, келісім шарт бойынша бір талап, іс жүзінде – жағдай мүлдем басқа», – деп атап өтті «Алсад Қазақстан» ЖШС қаржы директоры Эльдар Айгинин.

Тағы бір өзекті мәселе – қазақстандық тұтынушылар арасында азық-түлік патриотизмін тәрбиелеу, оған мемлекет те, жақында «Қазақстанда жасалған» науқаны өткізілген супермаркеттер де қатыса алады. Өкінішке орай, отандық өнімдерге жарқын стикерлермен жабдықталған жеке сөрелер бөлінген пайдалы бастама қазір тоқтатылды. Әрине, тұтынушылар өнімді Қазақстанда өндірілгендіктен ғана сатып алмауы тиіс, бірақ олар өздерінің сапалы артықшылықтары туралы да білуі тиіс және жергілікті өнімдерді сатып ала отырып, қазақстандықтар өз экономикасын жандандыратынын, жұмыс орындарын ашуға көмектесетінін, кейіннен ауруханалар, мектептер мен балабақшалар салынатын жергілікті бюджетті толықтыратынын есте сақтауы тиіс.

Сауда желілерінің мөлшерін реттеуді және олардың нарықта үстемдігін болдырмауды көздейтін еуропалық үлгі бойынша заңнамалық деңгейде отандық өндіруші үшін басым жағдайлар жасалған кезде, олардың иелерінің пайдасы бәрібір сақталады, өйткені олар бүгінде өндірушілер есебінен алған бонустар мен айыппұлдардың алуан түрлерінен емес, сауда үстеме бағасынан кіріс алуды жалғастырады.

Сондай-ақ, кәсіпкерлер палатасының өкілдері қазір байқалған импорттың үстемдігі тұтынушыларға да, өндірушілерге де, мемлекетке де тиімді емес деп санайды.

«Атамекен» үшін мүдделер теңгерімін сақтау маңызды, себебі палата барлық кәсіпкерлердің мүдделерін қолдайды. Бірақ біз бөлшек сауда желілерінде өнімді сату кезінде үлкен қиындықтарға тап болатын отандық тамақ өндірушілердің өтініштерін естиміз. Біз мерзімі жеткен мәселелерді талқылау үшін «Атамекен» алаңын ұсынуға дайынбыз. Еркін сауда қағидаттары, сөзсіз, маңызды, алайда біз үшін елдің азық-түлік қауіпсіздігі де маңызды. Біз барлық мүдделі тараптардың қатысуымен, сауданы реттейтін мемлекеттік құрылымдардың қатысуымен оңтайлы шешімді бірге таба алатынымызға сенімдіміз», – деп есептейді Жетісу облысы «Атамекен» ӨКП басшысы Дәурен Оңалбаев.

Кездесу қорытындысы бойынша қатысушылар азық-түлік өндірісі саласына жетекшілік ететін мемлекет өкілдері отандық өндірушілердің өтініштерін тыңдап, қазақстандық өнімдердің ел нарығындағы үлесін арттыру бойынша шаралар қабылдайтынына сенім білдірді. Өйткені, жергілікті өнімдерді сату мәселесі Қазақстанның барлық өңірлерінде өзекті болып тұр. Мемлекет тарапынан нақты позицияның болмауына байланысты елдің азық-түлік нарығындағы ойын ережелерін сауда желілері белгілейді. Ал қазақстандық өндірушілер өндіріс пен жұмыс орындарын қысқартуға мәжбүр. Бұл жағдай еліміздің экономикасы мен қазақстандықтардың экономикалық және әлеуметтік әл-ауқатына қауіп төндіреді.