Қазақстанда АЭС-те жұмыс істеу үшін персоналды қалай және қайда дайындау керек

15 тамыз, 16:47

Қазақстанда АЭС салу туралы шешімді алдағы референдумда халық қолдауы тиіс. Соңғы уақытта елімізде атом электр станциясын салу қажеттілігін түсіндіретін түрлі іс-шаралар жүргізілуде. Физика және энергетика сарапшылары электр энергиясының күтілетін тапшылығына, “көміртексіз” энергетикаға көшуге, жаңа базалық энергия көздерін пайдалануға беру қажеттілігіне байланысты құрылыс қажеттілігін түсінеді. Халықтың бір бөлігінің теріс пікірлері әртүрлі: біреулер қабылдаудан бас тартса, біреулерде АЭС қауіпсіздігінің қосымша түсіндірмелері мен негіздемелеріне деген сұраныс бар. Көбісі кадрлық әлеуеттің жоқтығы туралы мәселені көтереді. Егер құрылыс туралы шешім биылғы жылы қабылданатын болса, онда әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шамамен 9-10 жылдан кейін ғана атом электр станциясын пайдаланудың басталуын күтуге болатынын атап өткім келеді. Осыған байланысты атом электр станциясына қызмет көрсету үшін персоналды даярлауды бүгін бастау керек. Қазақстанда Ақтау қаласында МАЭК ЖШС-де БН-350 жылдам нейтронды реакторды 25 жылдық пайдалану тәжірибесі бар. Сондай-ақ, бірегей ИГР реакторын 63 жылдық пайдалану және ҚР Ұлттық ядролық орталығында ИВГ.1М реакторын 49 жылдық пайдалану, Алматы маңындағы Ядролық физика институтында ВВР-К зерттеу реакторының 57 жылдық пайдалану тәжірибелері бар. Яғни, елімізде кадрлық әлеует бар.

АЭС үшін персоналды даярлауды жалғастыру үшін “Атом электр станциялары үшін персоналды іріктеу, біліктілік және даярлау” АЭХА басшылығын, АЭХА No. NS-G-2.8 қауіпсіздік нормаларының сериясын назарға ала отырып, даярлауды ұйымдастырудың әлемдік тәжірибесін қабылдау қажет. Осы қауіпсіздік жөніндегі нұсқаулықта қауіпсіздікке байланысты барлық функцияларды орындайтын персоналға және атом электр станциясындағы барлық деңгейлерде қызметкерлерді қабылдау, іріктеу, біліктілігін арттыру, даярлау және ресми рұқсаттар беру бойынша ұсыныстар бар. Сондай-ақ, АЭХА-ның “Ядролық қондырғылар үшін реттеуші органды ұйымдастыру және қызметкерлермен жасақтау” құжатын, АЭХА No. GS-G-1.1 қауіпсіздік нормаларының сериясын назарға алу қажет. Реттеуші органның қызметкерлері де дайындалып, оқытылуы керек.

2022 жылы ҚР Энергетика министрлігі мен Росатом арасында атом саласында кадрлар даярлау жөніндегі меморандумға қол қойылды және әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің (ҚазҰУ) базасында Ресейдің МИФИ Ұлттық ядролық зерттеу университетінің (НИЯУ МИФИ) филиалы ашылды. Қазір онда 97 студент оқиды – бұл негізгі ядролық мамандықтар бойынша бакалаврлар мен магистрлер. Бұдан басқа, қазіргі уақытта “ядролық энергетика” мамандығы ҚазҰТЗУ Сәтбаев университетінде, “атом электр станциялары мен қондырғылары” мамандығы Г.Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университетінде (АЭжБУ) бар. ҚР ҰЯО мен Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті (ШҚТУ), С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті (ШҚУ) университеттері арасындағы магистрлер мен докторанттарды даярлау, бірлескен кафедралар мен диссертациялық кеңестер бойынша ынтымақтастық туралы келісім сәтті жүзеге асырылуда.

Атом электр станциясын салу үшін тек ғалымдар ғана емес, ең алдымен ядролық реакторларды құрастыра алатын инженерлер, сондай-ақ бізде әлі еш жерде дайындалмайтын пайдалану персоналы қажет.

Мұрат Жұмағұлов, Физика мамандығы бойынша PhD, ЯТҚҒТО