Қазақстан үкіметі Ресейге қарағанда дағдарысты күтпейді

Ұлттық экономика министрлігі Қазақстанда 2026 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму болжамын  ұсынды. Ежелден келе жатқан дәстүр бойынша оның сарапшылары үш сценарий жасады – негізгі, оптимистік және пессимистік.

ҰЭМ үшін тіпті пессимизм де оптимистік

Негізгі сценарий 2022-2026 жылдары әлемдік экономиканың өсу қарқыны тұрақты сақтала отырып, біртіндеп артатыны туралы болжамға негізделген. Осы нұсқа бойынша іскерлік белсенділік қалпына келеді. Себебі халықты жоспарлы вакцинациялау және коронавирустық пандемиямен күресу шараларын қолдау барлық жағымсыз салдарларды жояды. Яғни, эпидемиологиялық жағдай тұрақтанған сайын экономика өседі.

Бұл сценарийде мұнайдың әлемдік бағасы барреліне $60 деңгейінде белгіленді. Қазақстан экономикасы жыл сайын орта есеппен 4,8%-ға өседі

Оптимистік сценарий дамыған елдердегі экономикалық және инвестициялық белсенділікті жақсарта отырып, әлемдік экономиканың қарыштап дамуын болжайды. Ал әлемдік тауар нарықтарындағы сұраныстың өсуі дамушы елдердің экономикаларына қосымша серпін береді.

Коронавирус пандемиясы салдарынан әлсіреген әлемдік экономикалық белсенділіктің серпінді қалпына келуі, энергия тасымалдаушылар нарығындағы белгісіздіктің азаюы, сауда-санкциялық текетірестерді шешудегі прогресс. Мұның барлығы шикізат тауарларының бағасына оң әсер етеді.

Бұл сценарийде мұнай бағасы 2022-2026 жылдары барреліне 70 доллар деңгейінде белгіленді. ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі – 5%

Пессимистік сценарий әлемдік экономиканың өсуінің баяу болатынын, геосаяси жағдайдың ушығуын, сауда-санкциялық текетірестің ушығуын және Қазақстанның экспорттық тауарларына әлемдік бағаның күрт төмендеуін қарастырады.

Коронавирус жұқтырудың жаңа жағдайларының жоғары деңгейі, вакциналардың баяу өндірісі және жаппай вакцинацияның болмауы, қаржылық жағдайдың нашарлауы, жаһандық құлдырау жағдайында фирмалардың банкротқа ұшырауы болжанған.

Экономика министрлігінің сарапшылары мұндай апокалипсис пен мұнайдың бағасы 50 доллар болған күннің өзінде отандық экономиканың орташа жылдық өсімі 4,6% құрайтынына сенімді

Бұл ретте қазақстандық тауарлардың экспорты $71,3 млрд-қа дейін өседі. Импорт шамалы – 39,7-ден 41,3 млрд АҚШ долларына дейін көтеріледі.

Ресей оптимизмнен алыстау

Ресей банкінің сарапшылары базалық сценарийде Urals маркалы мұнайдың барреліне 65 доллар, 2024 жылға қарай 50 долларға дейін төмендейді деп болжайды. Болжамдарға сәйкес, ағымдағы жылы Ресейдің ЖІӨ жедел өсуден кейін 4-4,5%-ға артады. Ал 2022 жылдан бастап 2-3% диапазонында тұрақтанады. Бұл тіпті пессимистік сценарий бойынша да Қазақстанның болжамды бағасынан әлдеқайда төмен.

Қазақстандық ресми болжамға қарағанда, Ресей Банкі оптимистік және пессимистік нұсқалар ұсынбады. Бірақ негізгі нұсқаға қосымша үш балама қарастырады.

Олар қазіргі уақытта динамикасында үлкен белгісіздік байқалатын орта мерзімді факторларға негізделген. Оларға

• коронавирустың жаңа қауіпті штамдарының пайда болуы
• шектеу шараларын неғұрлым ауқымды енгізу
• әлемдік сұраныстың, оның ішінде Ресейлік экспорттық тауарларына сұраныстың қалпына келу қарқыны
• әлемдік инфляцияны жеделдетуге ірі орталық банктердің реакциясының түрлі дәрежесі және оның әлемдік қаржы нарықтарындағы салдары

Бұл үш сценарий “Пандемияның күшеюі”, “Жаһандық инфляция” және “Қаржылық дағдарыс” деп аталды.

Пандемияның күшеюі

Бұл сценарий вакциналарға төзімді коронавирустың жаңа штамдарының пайда болуы туралы болжамға негізделген. Демек, өткен жылғы жағдай қайталануы мүмкін. Яғни, инфекцияның тез таралуы, вакциналардың нақты болмауы және эпидемияға қарсы қатаң шектеулер.

Бұл жағдайда 2022 жылдың бірінші тоқсанында мұнай бағасы 45 долларға дейін күрт төмендеуі мүмкін. Ресей экономикасындағы құлдырау өткен жылмен салыстырғанда біршама төмен болады. Себебі денсаулық сақтау жүйесі де, экономика да пандемия жағдайында жұмыс тәжірибесін жинақтады.

Соған қарамастан, 2022 жылы Ресейдің ЖІӨ өсу қарқыны нөлге жақын болады, содан кейін ол 3,5%-4,5%-ға дейін артады.

Жаһандық инфляция

Екінші сценарий эпидемиялық жағдайдың қолайлы дамуы және коронавирустың таралу қарқынының едәуір төмендеуі жағдайына дайындалды. Ол әлемдік инфляцияның тұрақты өсуінің әсерінен экономикалық жағдайдың нашарлауын қамтиды. Бұл дамыған елдердің орталық банктері жүргізетін ақша-кредит саясатын ертерек қалыпқа келтіруге, олардың негізгі мөлшерлемелерін базалық сценарийде күтілетін мерзімнен ертерек көтеруге әкелуі мүмкін.

Болжамдық бағалаулар бойынша, бұл сценарий үшін мұнайдың әлемдік бағасы келесі жылға қарай орташа есеппен барреліне $75 жетуі мүмкін. Ақша-кредит саясатын қалыпқа келтіру шетелдік экономиканың өсу қарқынының төмендеуіне және сыртқы сұраныстың қысқаруына әкеледі. Осыдан кейін мұнай құны төмендей бастайды, ал барлық болжамды көкжиекте базалық сценарий деңгейінен жоғары болады.

Бірақ содан кейін Ресей экономикасының өсу қарқыны 2022 жылы тек 2,4–3,4%-ды құрайды, содан кейін 1,8–2,8%-ға дейін төмендеуі мүмкін.

Қаржы дағдарысы

Бұл сценарий өзінің пессимистік болжамдарымен, тіпті батыстық іскери БАҚ арасында ерекше қызығушылық тудырды.

Ресей Банкінің пайымдауынша, әлемдік экономиканың қалпына келуіне қарай активтердің әлемдік нарықтарындағы жинақталған теңгерімсіздіктер өздігінен жойылмайды, керісінше өсе береді. Бұл ретте қаржы нарықтарына қатысушылар дамыған елдердің ақша-несие саясатының қалыпты қалыпқа келуін ғана күтетін болады. Орталық банктердің мөлшерлемелерін көтеруінің әрбір келесі қадамы инвесторлардың алаңдаушылығын одан сайын арттырады.

2008/09 жылдардағы жаһандық қаржы дағдарысынан кейін әлемдік экономикада қалыптасқан теңгерімсіздіктердің ішінде Ресей банкінің сарапшылары, ең алдымен, қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері әлсіз мемлекеттер мен компаниялардың қарыздарының жинақталуын атап өтті.

Сыртқы борыштардың ауыр жүгі

Өткен жылы әлем осы проблемаларға байланысты қаржылық дағдарыстың алдын алды. Және көп жағдайда дер кезінде қабылданған шаралардың арқасында. Сөз АҚШ ФРЖ тарапынан долларлық өтімділікті ұсыну және халықаралық ұйымдар тарапынан көмек көрсету туралы болып отыр.

Бірақ нәтижесінде әлемдік экономиканың борыштық жүктемесі айтарлықтай өсті. Халықаралық қаржы институтының деректері бойынша, жаһандық қарыз көлемі өткен жылы $24 трлн-ға ұлғайды. Оның жаһандық ЖІӨ-ге қатынасы 355%-ға жетті.

Сондықтан АҚШ-тың ФРЖ ақша-несие саясатын жылдам және айтарлықтай қатайтуы 2023 жылы мынадай жағдайға әкелуі мүмкін:

• қаржы нарығындағы тәуекелді активтерді жаппай сату
• шетел валютасында елеулі борыштары жинақталған борышкерлердің проблемаларының шиеленісуі

Нәтижесінде, ең көп несие алған елдер қарызға қызмет көрсету проблемаларына тап болады. Сондықтан 2023 жылдың бірінші тоқсанында әлемдік экономикада ауқымды қаржы дағдарысы басталуы мүмкін. Сонымен қатар, ұзақ белгісіздік кезеңімен және  қалпына келтірудің ұзаққа созылуымен.

Бұл жағдайда экономикалық белсенділік баяулайды және мұнай бағасы 2023 жылы 40 долларға дейін төмендейді.

Егер бұл орын алса, Ресей өз экономикасының 1,4–2,4%-ға төмендеуін күтеді. Осыдан кейін қалпына келтіру бірнеше тоқсанға созылады. Тек 2024 жылға қарай өсу қарқыны 3-4% деңгейіне шығады.

Ресей банкі осындай қиын жағдайда ақша-кредит саясатын қатаңдатуға мәжбүр болады. Бұл Ресей экономикасын несиелендірудің өсу қарқынының айтарлықтай төмендеуіне әкеледі.