Қазақ ерлерінің басты бейнесі – ұлттық дәстүрлер туралы бар шындық

Бір кездері қазақ даласында әйел сұлулығы өте жақсы түсінікке ие болды, оны өте жоғары бағалады. Ежелгі аңыздар мен ертегілерде әйел сұлулығының сипаттамасын беруде түстерді аямады. Олар, әдетте, хан ұрпақтары болды. Қайтеміз енді, ештеңе істей алмаймыз. Сол кездердің өзінде де дала данышпандары осы сәттің конъюнктурасын анық ұстанды және саяси тұрақтылықты сақтады.

Сұлулық зиянды болған кезде

Рас, кейде  кейбір кедейлердің де қызы ерекше сұлу болды. Алайда, мұндай бонус, әдетте, иесіне сирек қуаныш пен жайлы өмір әкелетін.

Ол сұлу үшін қорқынышты қантөгістермен ауыр ерегістер болды, қақтығыстар, кейде тіпті соғыстар орын алды. Нәтижесінде, бақытсыз сұлу қайғыдан қан жұтып, әлдебір бұзақыға, шайтанға, зұлымға, айдаһарға немесе үшінші бір әлемнің дамымаған елінің билеушісіне жар болып кете барды…

Оны міндетті түрде қандай да бір батыр құтқарып алуы керек, ол да, әдетте, халықтың төменгі жіктерінен шығады. Құтқару операциясы кезінде ол сиқыр қоғамдастығы өкілдерінің мәселелерін шеше отырып, көптеген ерліктер жасауға мәжбүр болады.

Нәтижесінде, барлық осы қиындықтардың ішінен ол үнемі психикалық және физикалық тұрғыдан сау шықпайды. Оған осы болашақта қуанышпен өмір сүруге және өмірден ризашылықпен күлімсіреп өтуге кедергі болды. Дегенмен мүмкін мен асыра сілтеп отырған шығармын.

Дала сұлулығының өлшемдері

Дала өлшемдеріне келетін болсақ, олар бүкіл әлемнің көзқарастарынан түбегейлі ерекшеленді. Әсіресе еуропалық көзқарастан. Түсінікті болу үшін… қазақ даласында “сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес” сұлулықтың белгісі не деп ойлайсыз? Жоқ, аяқ емес, кеуде де, бет-әлпет те емес. Тіпті к… Ой! Дене мүсіні дегенім ғой.

Әйел сұлулығының ең маңызды белгісі … шаш болған. Ия, дәл солай. Ұзын, қара, қалың және жібектей. Ол қаншалықты ұзын және қап-қара болса, қаншалықты қалың және жібектей болса, соғұрлым қыз әдемі болып саналды (“ұзын қара қалың шаш”). Жаңа туған қызының ұзын шашты сұлу болғанын қалайтын ата-аналар оған: Сұлушаш, Алтыншаш, Гүлшаш, Қарашаш деген есім қойған…

Сұлулық өлшемдерінде екінші орында… сіз бәрібір таппайсыз. Екінші орында терісі болды. Жұқа, нәзік, таза, ақ. Неліктен? Өйткені ыстық далада күннің астында оның осындай қасиеттерін сақтау қиын болды. Сондықтан дала ақындары мұндай сирек кездесетін сұлулықты негізінен ханның нәзік қыздарына теліген. Ақ саусақтарға. Олар таңертеңнен кешке дейін үй шаруасымен айналыспайды, мал бақпайды, ошақ жақпайды.

Үшінші орында көз болды. Әдемі естілетін әйел есімдері осыған орай қойылды — Қаракөз, Айкөз, Аякөз, Ботакөз, Мейрамкөз … Дала қазақтарын үлкен қара көздер қызықтырды. Бұл да сирек кездесетін. Мен көздің қаралығын емес, пішінін айтамын. Дөңгелек немесе бадам тәрізді көз иелері барлық жерде және әрдайым кездесе бермеді. Оның да өз түсіндірмесі болды. Тіпті бірнешеуі бар. Бірақ ең шынайы біреуіі, мысалы, есімде қалыпты. Қысқаша айтайын.

Неліктен көздері кішкентай

Бір ұлы дала ақыны өзінің ұлы шығармаларының бірінде, қазір оның аты да, шығармасы да есімде жоқ, бірақ бұл соншалықты маңызды емес. Шығармасында ол басты себепті айтқан. Оның пайымдауынша, ұлы даланың ана ұлдары мен қыздарын өте жақсы көрген. Сондықтан ол үнемі оларды өзіне қысып, құшақтап, сүйгісі келді.

Осындай сүйіспеншіліктің нәтижесінде, әсіресе иен далада сезілетін, жер бетіндегі тартылыс бізге қаталдық танытып, дәл осы себептен біздің ата-бабаларымыздың көздері кішкентай, жақ сүйектері шығыңқы болып, аяқтары қисайып кеткен. Генетикалық тұрғыдан алғанда, бұл одан әрі ұрпаққа мұра болды.