ХХІ ғасырдағы қазақ отбасы — ол қандай? — Зерттеу

Бұл туралы “Қазақстандық отбасы — 2019” ұлттық баяндамасында айтылған. Жоба Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің “Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы” КЕАҚ мемлекеттік грантының шеңберінде жүзеге асырылады. Онда 2019 жылғы маусым мен қараша аралығында республикада өткен әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері ұсынылған.

Гендерлік теңдік және демографиялық саясат аспектілері

Авторлар мына жайтты атап өтті. Тәуелсіздік алған сәттен бастап

Қазақстан отбасы институтын қорғауды реттейтін негізгі халықаралық шарттар мен келісімдерге қосылған болатын

Бұдан өзге, босқындар мен көшіп-қонушылардың құқықтарын қоса алғанда, балалардың, әйелдер мен қарт адамдардың құқықтары, сондай-ақ гендерлік теңдікті іске асыру қорғалуда.

Бұдан әрі баяндамашылар отбасы-неке қатынастары саласындағы отандық заңнамаға талдау жасады. Ол барлық халықаралық-құқықтық нормаларға сәйкес болып шықты.

— Қазақстандағы гендерлік саясат әйелдер мүддесін қорғаудағы бүкіләлемдік конференцияның Пекин декларациясына қосылған сәттен бастап (1995 ж.) тәуелсіз бағыт ретінде қалыптасады, — деп еске салады құжат авторлары.

Мысалы, 1998 жылы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия құрылды. Сондай-ақ “2006-2016 жж. аралығына ҚР гендерлік теңдігін дамыту стратегиясы” қабылданды және жұмыс істеді.

— Бұл ретте

гендерлік теңдіктің негізгі аспектілері отбасы-демографиялық саясатпен тығыз байланыста қаралды,

бұл ҚР 2030 жылға дейінгі гендерлік және отбасы саясаты тұжырымдамасында көрсетілген, — делінген құжатта.

Алайда, баяндамада бір мезгілде “әлеуметтік отбасылық және гендерлік саясат міндеттерін іске асыруда тек алғашқы қадамдар жасалғаны” атап көрсетілген. Бүгін қоғамда бірқатар проблемалар бар:

• ажырасудың жоғары деңгейі,

• некеден тыс бала туу,

• бір ата-анасы бар отбасылар санының өсуі,

• отбасындағы зорлық-зомбылық және тағы басқа.

Жаһандану жағдайында біз шетте қала алмаймыз

Сонымен қатар, авторлар атап өтеді,

бүгін отбасы институтының өзі бірқатар факторлардың ықпалымен өзгеруде —

экономикалық жағдайлардан сыртқы жағдайларға дейін. Әлем өзгереді және бұл процесс бізді де қозғамай өтпейді.

— Жаһандану жағдайында отбасы өзге мәдени және тіпті контр мәдени ықпалына ұшырап жатыр. Бұл төл мәдениетті ысыруға дейін әкелуде. Жаһандану отбасы, білім беру жүйесі, дін сияқты дәстүрлі институттарға қарағанда бірдейлікті жылдам өзгертеді, — дейді авторлар.

Бұдан басқа, қазір әлеуметтік сала — жұмыспен қамту, медицина, білім беру және т.б. қызмет етуде бірқатар проблемалар бар. Және олар да отбасына әсер етеді. Нәтижесінде, отбасыларды әлеуметтік қолдау үшін “арнайы тұжырымдамалық тәсілдер мен бағдарламалар” талап етілді, делінген баяндамады.

— Мемлекет тұрақтылық пен орнықтылықты сақтау мақсатында әлеуметтік отбасылық және гендерлік саясатты жүзеге асырды. Мемлекеттік әлеуметтік отбасы және гендерлік саясаттың

жұмыспен қамтуға және уақытша жұмысқа орналасуға тартудың мемлекеттік бағдарламаларын әзірлеу,

атаулы әлеуметтік көмекке қол жеткізу, қолжетімді тұрғын үйге кредит беру шарттарын өзгерту және т.б. арқылы мұқтаж отбасыларды қолдау саясатын іске асыру — мықты тұстары болды.

Алайда, авторлар мемлекеттік органдар қоғамның қажеттілігін жеткіліксіз зерттеген деп санайды. Сонымен қатар, халықтың өзі де бар мүмкіндік туралы әрдайым білмейді.

— Әлеуметтік отбасылық және гендерлік саясатқа қанағаттанбаушылық себептері бойынша наразылық белсенділігінің өсу үрдісін зерттеуде арнайы талдау қажет,

— делінген баяндамада.

Осылайша, отбасылық және демографиялық салада жалпы оң және теріс үрдістер байқалады.

Жастар ең алдымен білімге құмар

Ең алдымен, азаматтардың көпшілігі отбасы құндылығын және тұқымының жалғасқанын қалайды.

Туудың жиынтық коэффициенті — 2.73, бұл халықтың табысын қамтамасыз етеді

— 7.34 некелік коэффициенті жеткілікті жоғары болып қалуда. Бұл қазақстандықтардың отбасын құруға деген ұмтылысын білдіреді: сауалнамадан көріп отырғандай, отбасы, балалы болу, махаббат сезімін сезіну және қамқорлық көрсету ниеті негізгі себеп болып табылады, — делінген баяндамада.

Бейтарап тренд деп некеге тұрудың орта жасының біртіндеп артуын айтуға болады. 2018 жыл бойынша орташа жас әйелдер үшін — 25, ерлер үшін — 27,6. Жастар алдымен білім алып, жұмыс тауып, экономикалық тәуелсіз болғысы келеді деп есептейді авторлар. Сонымен қатар,

қазіргі ұрпақтың алдыңғы ұрпаққа қарағанда, өзін-өзі жетілдіруге көбірек мүмкіндігі бар