ЕАЭО еңбек көші-қоны: жұмыс күші нарығын не күтіп тұр?

Пандемия еңбек нарығына соққы берді

Саясаттанушы Эдуард Полетаев ЕАЭО және ТМД аясында еңбек көші-қонын дамыту және еңбекшілерді әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша тығыз ынтымақтастық қарастырылғанын еске салды. Алайда коронавирустық пандемия өз түзетулерін енгізді.

— Халықаралық еңбек ұйымының деректері бойынша 2020 жылы әлемдік еңбек нарығының тұрақсыздануы бұрын-соңды болмаған ауқымға жетті. Жұмыс уақытының жалпы әлемдік көлемі азайды, нәтижесінде еңбек табысы да қысқарды.

Шекаралардың жабылуына байланысты посткеңестік кеңістіктегі мигранттар санының азаюы жұмыс күшінің тапшылығына әкеліп соқты, бұл шығындар мен бағаның өсуіне әкелді”,

— деді ол.

2021 жылдың жазында ЕАЭО елдерінде “Шекарасыз жұмыс” іздестірудің біріздендірілген жүйесі қолданысқа енгізілді. Бұл Еуразия кеңістігіндегі алғашқы бірлескен цифрлық жоба. Сонымен қатар, 2021 жылдың мамыр айының соңында Минскіде ТМД үкімет басшылары кеңесінің отырысында еңбек ресурстары саласындағы осы бірлестіктің бірінші көпжақты халықаралық шартына қол қойылды.

— Өткен жылы шекаралардың жабылуына байланысты көптеген еңбек мигранттарының барған елінде қалып қойғаны есімізде. Мемлекеттер оларға не істеу керегін білмеді. Бір жерде олардың уақытша болуына рұқсаттар ұзартылды. Сондай-ақ отанына чартерлік рейстермен жіберілді.

Қазақстан Ресейден үйлеріне бара жатқан Орталық Азиядан келген мигранттар үшін құрлық дәлізін ұсынды

Жұмысшы жұмыс беруші мемлекеттің аумағына келгенге дейін жұмыс беруші мен жұмыскерді кездестіру мүмкіндігін қамтамасыз ету қажеттілігі туындады, — деп атап өтті Полетаев.

ТМД Статкомитетінің мәліметтері бойынша, қазір Достастық аумағында 126 миллионға жуық адам жұмыс істейді. Пандемияға дейін жыл сайын ТМД елдері арасында 2 млн-нан астам жұмысшы немесе жұмыспен қамтылғандардың 1,5% – ы көшіп жүретін.

Бүкіл ЕАЭО-да урбандалу жалғасуда

Полетаев ТМД елдерінің халқы шамалы болса да өсіп келе жатқанын атап өтті. 2021 жылдың басында ол 287 миллион адамға бағаланды — әлем халқының шамамен 4%. Салыстыру үшін алып көрейік, 1992 жылы осы аймақта 277 миллион, ал 2018 жылы 285 миллион адам өмір сүрді.

ЕАЭО елдерінің халқы да шамалы өсті және 2020 жылдың басында 184,27 млн адамды құрады. Кейбір посткеңестік елдерде азаяды, ал басқаларында көбейеді. Алайда халықтың қартаюы артып келеді.

— Осы елдердің бәрінде бала туудың төмендеуі мен халықтың орташа жасын ұлғайтудың жалпы әлемдік тенденциясы байқалса да, бұл әр түрлі қарқынмен жүріп жатыр. ТМД-ның сол Статкомитетінің деректері бойынша, шамамен 2000 жылдан бастап әлем елдерінің жартысынан астамында ұрпақтарды толық алмастыру жүзеге асырылмайды. Бұл ретте 1970 жылы осындай 13 ел ғана болды, – деді сарапшы.

Бұл посткеңестік кеңістіктегі еңбек нарығына қалай әсер етеді?

Полетаев урбанизация жалғасып жатқанын атап өтті. ТМД елдерінің көпшілігі қала халқының ауыл тұрғындарынан басым болуымен сипатталады. Беларуссияда бұл ел азаматтарының 78% — ы, ал Ресейде-74% қалаларда тұрады.

Жалпы ТМД елдері бойынша қала халқының үлесі 65% құрайды

Ауыл шаруашылығы Қырғызстанда (66%) және Тәжікстанда (74%) басым. Қазақстанда қазір 40% – дан сәл артық, ал 10-15 жыл бұрын оның үлесі 50% – ды құрады.

— Бұл статистика өзгеруі мүмкін. Мысалы, Қазақстанда “адамдар инфрақұрылымға”қағидаты бойынша агломерацияларды дамыту туралы заң әзірлеу ниеті бар. Яғни, ірі қалалардың жанында тұратын ауыл тұрғындары онда жұмыс істейді, оқиды және қызмет алады. Ал өз ауылдарында, шын мәнінде, тек түнейді. Ресми түрде олар ауыл тұрғындары, ал шын мәнінде қала тұрғындары”, – деді ол.

Түркі мемлекеттерінің маңызы артып келеді

Бүгінде Қазақстанда халқы 30-40 мың адамды құрайтын ауылдар бар, оларды қалаларға айналдыруға болады және сол арқылы елді одан әрі урбанизациялауға болады. Соған қарамастан, жұмыс күшін жеткізу ауыл мен қала халқының тепе-теңдігіне байланысты. Посткеңестік кеңістікте еңбек мигранттарының басым бөлігі, әдетте, ауыл тұрғындарының өкілдерінен тұрады. Қала тұрғындарына өз қаласында жұмыс табу оңайырақ.

Полетаев посткеңестік кеңістіктегі негізгі көші-қон донорлары Орталық Азия елдері болып қала береді деп санайды.

— Бұл тұрғыда түркі мемлекеттерінің интеграциялық процестердегі маңызы артып келеді. Егер Өзбекстан ЕАЭО-қа кіруге шешім қабылдаса, онда жалпы еңбек нарығы айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Қазақстан бірнеше жылдан кейін өзінің жұмыс күшін шетелге экспорттайтын Орталық Азия мемлекеттерінің клубына қосылуы ықтимал. Соңғы уақытта біздің елімізде бала туу мен еңбекке қабілетті жастағы жастар санының өсуі байқалуда, оларды жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге үлгермей жатырмыз, — деді ол.

Оның әріптесі Замир Қаражанов Қазақстаннан келген көші-қон (тек еңбек көші-қоны ғана емес) туралы да айтты. Және ол жағдайды әсірелемеп көрсетпеуді сұрады. Қазір елімізде бала туу деңгейі айтарлықтай жоғары. Бірақ солтүстікте халық саны азайып келеді. Алайда 2017 жылдан бастап халық тығыз орналасқан оңтүстік өңірлерден жұмыс күші тапшы солтүстік облыстарға ерікті түрде қоныс аудару бағдарламасы жұмыс істейді.

Қоныс аударушылар әлеуметтік пакет алады, атап айтқанда жұмысқа орналасады және тұрғын үймен көмек алады. Қоныс аудару қарқыны әлі де жеткіліксіз. Солтүстік аймақтарға қарап, “болашақта мемлекет демографиялық проблеманы жеңе ала ма”, соны байқауға болады.

Адами капитал айқындаушы фактор болады

Сондай-ақ, Караганов әлемдегі халықтың қартаюы жаһандық сипатқа ие екенін айтты.

— Әрине, экономикалық қабілетті халықтың құрылымында жастар қысқарғаны қуантарлық жайт емес, өйткені бюджетке жүктеме артып, зейнетақы реформасының қажеттілігі және т.б туындайды.

Бірақ еңбек нарығындағы даму динамикасында қарама-қайшы жағдай бар

Бір жағынан, Ресейде жұмыс күшінің жетіспеушілігі бар. Алайда экономиканың цифрландыру мен автоматтандыруға бейім секторларында жұмыс орындары қысқаруда. Мұндай процестер әлемнің дамыған елдеріне тән, – деді ол.

Қаражанов айқындаушы фактор көші-қон ағыны емес, адам капиталын жақсарту қабілеті болады деп есептейді. Сонда оның табыс деңгейі жоғары болады. Ал экономика одан пайда көреді, өйткені оның құрылымында жоғары технологиялар көбірек болады.

— Біз ХХІ ғасырда, заман ағымы өзгерген кезде өмір сүріп жатырмыз. Инновациялық экономикалар дағдарыс жағдайында бәсекеге қабілетті және тұрақты болып табылады. Мұны коронавирустық пандемия айқын көрсетті. Таңқаларлық технологиялар шикізатты сатудан және біліктілігі төмен еңбектен гөрі әлдеқайда тартымды көрінеді, – деді саясаттанушы.

Жалғасы бар