Балаларды отбасынан тартып алу: даулы заң жобасы тоқтатылды

“Юстус” заң консультанттары палатасының төрайымы Жанетта Бегахметованың айтуынша, заң жобасын қарау тоқтатылды.

— Құжат толықтыруды қажет етеді. Онда Конституцияға қарсы нормалар көп, – дейді заңгер. – Мысалы, экономикалық зорлық-зомбылық сияқты ұғымдарды дұрыс түсіндірмеу бар. Қатыгездікті бағалау балдық жүйесі түсініксіз. Яғни,

осы заң жобасын зерделей отырып, ол тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерді қорғауды көздейтінін не басқа құқықтық ауыртпалықты көздейтінін түсінбейсің.

Дәл сол Конституцияны алайық. Онда отбасы, ана мен бала мемлекеттің қорғауында екені көрсетілген. Бірақ заң жобасы баланы белгілі бір жағдайларда ата-анадан айыруға болатынын көрсетіп отыр. Бұл қалай жүзеге асырылады? Неліктен балаларды отбасынан айыру тәжірибесі бар, дегенмен жақсы нәтиже бермеген шет елдер мысалға алынбайды? Неліктен тұрмыстық зорлық-зомбылық фактісі расталған жағдайда, жанжалға шара қолданудың орнына баланы алып қоюға тырысамыз? Заң жобасында осындай күмәнді сәттер көп.

Бұрынғы күйеуі де отбасының мүшесі ме?

Заң жобасында “отбасы мүшелеріне” қатысты жаңа анықтама бар. Бұл:

• некеде тұратын азаматтар, туыстар;
• бала асырап алу немесе тәрбиелеуге алу нәтижесінде отбасылық-тұрмыстық қатынастарға түскен адамдар;
• бұрынғы ерлі-зайыптылар;
• некеге тұрған адамдар және олардың отбасы мүшелері.

– Жанетта, сіздің ойыңызша, “отбасы мүшелерінің” жаңа анықтамасы бұрынғы ерлі-зайыптылар немесе қайын енелері мен қайын аталар арасындағы есепті шешуге себеп бола ма?

— Бұл тұжырым заңдық тұрғыда дұрыс емес. Неке және отбасы туралы Кодекс бойынша ерлі-зайыптылық – әйел мен еркек арасындағы еркін келісу арқылы жасалған тең құқықты одақ. Сонымен қатар АХАТ ұйымында ресми тіркеуден өтуі керегін ескерген жөн.

Тіркелмеген некедегі адамдардың қарым-қатынасы туралы сөз болғанда, бұл жерде азаматтық неке еске келеді. Оны тіркелмеген неке деп санауға болмайды. Мұндай тұжырым жалпы неке институтына, сондай-ақ неке және отбасы кодексіне қайшы келеді.

Әрине,

мұндай тұжырымдар олардың құқықтарын теріс пайдалануға әкелуі мүмкін. Бұл қайын енесі мен келіні, бұрынғы күйеуі мен әйелі арасындағы мәңгілік күрес

Кез келген заңға енгізілген қандай да бір түзетулер белгілі бір Нормативтік құқықтық актілерге сәйкес келеді. Дегенмен, түзетулер қолданыстағы заңнамамен үйлестіріліп, азаматтардың игілігі үшін жұмыс істеуі керек.

Менің ойымша, Қылмыстық кодекстің 419-бабын (жалған сөз жеткізу) қайта қарау керек. Іс жүзінде ол жұмыс істемейді. Бұл құқықтық және дамып келе жатқан мемлекет үшін нонсенс.

Сіз куәгер болмауыңыз да мүмкін

Сонымен қатар, заң жобасының авторлары тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл субъектілері ретінде “Қазақстанның барлық азаматтарын”анықтады. Яғни, бәрі бір-бірін қорғайды.

— “Теңдік” үшін белсенді күрескерлер мемлекетке отбасындағы проблемалар туралы хабарлай бастай ма?

— Бұл тұжырымның өзі жаңа емес. Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес туралы ескі Заңда және басқа да көптеген заңда азаматтар да субъектілер саналады. Менің ойымша, егер азамат қандай да бір құқық бұзушылықтың куәгері болса, тиісті органдарға хабарлау — оның міндеті. Бұл жерде құқық бұзушылық туралы Мемлекеттік органдарды хабардар ету кезінде зардап шегушінің пікірі де ескерілуі тиіс. Ал қажет болған жағдайда сот-медициналық сараптама жүргізген жөн. Осыдан кейін ғана үкім шығарылады. Азаматтардың ауызша айғақтарына негізделіп тергеу жасалынбайды.

Бұл ретте Заң жобасының 23-бабы отбасындағы зорлық-зомбылық қатерінің немесе фактісі отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық куәгерлерінің хабарламаларымен сәйкестендірілуі мүмкін екенін көрсетеді. Факт орын алғаны туралы ешқандай дәлел болмаса да. Көптеген заңгердің пікірінше, азаматтық сана арқылы мұндай еркіндік болашақта бірнеше отбасын бұзуы мүмкін. Жауапты азамат қандай куәлік беретінін кім білсін?

Заң шығарушы ұяшықтағы балалар

Айтпақшы, балаларды тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауға арналған заң жобасының блогы бөлек әңгіме.

Заң шығарушылар зорлық-зомбылық туралы күдік немесе болжам болса да, оларды отбасынан айыруды ұсынады

Міне, өскемендік белсенді жеті баланың әкесі Олег Яблочкиннің пікірі: ол балаларды сотсызжәне тергеусіз отбасынан ажыртуға болмайды деп санайды:

– Көршісі ата-анасының балаға айқайлағанын естіді делік, ал өтіп бара жатқан адам көшедегі жас ананың баланы ұрғанын байқады.

Мұндай “куәгерлердің” хабарламалары адамдарды балаларға зорлық жасады деп айыптауға негіз бола алады. Бірақ дәлел қайда?

Айқайсыз отбасы аз. Егер үйде бірнеше бала болса, ата-аналар жиі дауыс көтеруге мәжбүр. Мен не туралы айтып отырғанымды білемін, менің жеті балам бар. Бұл біздің еліміздегі көптеген отбасы үшін қалыпты жағдай. Бұл біздің халқымыздың менталитетінің, ата-аналардың балалармен қарым-қатынас орнататын негіздері мен әдеттерінің ерекшелігі. Бізді осылай тәрбиеледі, біз де солай тәрбиелейміз. Мұны бір түнде өзгерту мүмкін емес.

Әр ата-ана мектеп тапсырмалары көбіне айқайлап сөйлесуге себеп болатындығын растайды. Әсіресе, қазіргідей қашықтықтан оқитын жағдайда. Ата-аналар білім беру процесіне қосылуға мәжбүр, кейбірінің бұл үшін жеткілікті білімі болмайды. Ал мұндай жағдайға еріксіз тап болған адамдар әрқашан өзін-өзі қолында ұстауға қауқарлы емес.

Бірақ бұл заң жобасының барлық жаңалығы емес. Депутаттар ұсынған “отбасыларды құтқару” нормалары туралы жақын күндері толығырақ оқыңыз.