Әскер, билік, полиция және соттар: қазақстандықтар кімге сенеді? Зерттеу

Әркімнің өз демократиясы бар

Авторлар бір тарауды қоғамның елдегі демократияны дамытуға қатысына арнады. Дәлірек айтқанда, дамуына қанағаттанушылық. Сұрақ бірқатар себептерге байланысты күрделі болды. Біріншіден, әлеуметтанушылар

бүкіл әлемде көпшілік өз елдеріндегі демократияның дамуына риза болмайтынын атап өтті

Мұндай көрсеткішті “демократияны қабылдау индексі” зерттеу жобасының нәтижелері көрсетті. Адамдар өздерін дауыс беруге құқығымыз жоқ деп санайды, ал үкімет мүдделерімізге сай емес әрекет етеді деп есептейді.

Сенім дағдарысы көбіне демократиялық елдерде жиі байқалады

Бұл ретте демократия тұжырымдамасының тым кең мағынасына байланысты демократияны басқаша түсінуі мүмкін. Әркім бұл терминді өзінше түсінеді.

Респонденттердің жартысынан астамы (50,3%) демократияның дамуына оң баға берді, бірақ тек 13% ғана толық қанағаттанған.

28,9% нақты жауап беруге қиналды, ал жиынтығында 8,8% елдегі демократияның дамуына қанағаттанбағанын атап өтті.

Көбінесе жастар (18-ден 29-ға дейін) және аға буын (61 және одан көп) риза.

Демократияны амандықпен шатастырмаңыз

Бұл ретте материалдық әл-ауқат деңгейіне тікелей тәуелділік жоқ. Ең бай азаматтар арасында (материалдық жағдайы жоғары, қажет болған жағдайда көлік сатып алуға мүмкіндігі бар) қанағаттанған адамдардың үлесі барлығынан көп (57,4%).

Бірақ әл-ауқаты ең төмен топтың ішінде де (ақша тіпті тамақтануға жетпей қалады) демократияның дамуымен қанағаттанатындар басым (43,8%). Қанағаттанбайтындар тек 18,8%.

Алайда, әлеуметтанушылар бізде негізгі демократиялық құндылықтар мен қағидаттар туралы бірыңғай пікір қалыптасып үлгермегенін атап өтті.

— Cаяси ғылым қалыптастырған идеологияландырылған демократия түсінігі мен “қарапайым” адамның оны түсінуінде қарама-қайшылық бар

Бұл факторлар демократияның дамуымен қанағаттанған 28,9% респонденттердің  және 12% жауап беруге қиналғандарға әсер етуі мүмкін, – деп санайды авторлар.

Бірақ респонденттер түрлі әлеуметтік топтардың құқықтары мен бостандықтарының теңсіздігіне назар аударды.

Осылайша, сұралғандардың 50,4%-ы шенеуніктердің “құқығы жоғарырақ” және 37,2%-ы “құқықтары жеткілікті” деп санайды.

Шенеуніктерге олар министрліктердің, облыстық, қалалық және ауылдық әкімдіктердің қызметкерлерін жатқызған. Көбінесе мұндай пікірді әл-ауқаты төмен топ (“тамаққа тіпті ақша жетпейді”) айтқан.

Құқықтары жеткілікті қорғалмаған адамдардың қатарына респонденттер бірінші кезекте мүмкіндіктері шектеулі адамдарды (36,8%), кедейлерді (34,3%), зейнеткерлерді (24,9%) және жастарды (20,7%) қойды.

Сауалнамаға қатысқандардың төрттен үші біздің қоғамда ерлер мен әйелдердің құқықтары жеткілікті деп санайды. Мұндай пікірді екі жыныстың да респонденттері тең дәрежеде білдірген. Бірақ

ерлермен салыстырғанда әйелдердің құқығы азырақ деп есептейтіндер екі есе көп болған

Респонденттердің 37,8%-ы ЛГБТ-қоғамдастық өкілдерінің ешбір құқығы жоқ деді. Бірақ тағы 40,9% бұл сұраққа жауап беруге қиналды. 70%-ы осы қауымдастық өкілдерімен көрші болып өмір сүргісі келмейтіндерін мәлімдеген. Ауыл тұрғындары мұндайға төзбейтіндерін айтты.

Орташа қазақстандық кімге сенеді?

Орталық мемлекеттік билік органдарына сенім деңгейі жоғары болып шықты. Яғни, президентке, үкіметке, Парламентке деген сенеді. Неге екені, әлеуметтанушылар осы тарауға әскер органын кіргізген, сұралғандар оны да атап өтті.

Бірақ қоғам діни ұйымдарға көбірек сенетін болып шықты

Таразының екінші жағында жеке сектор, квазигоссектор және ҮЕҰ болды. Және соңғыларына халықаралық және отандық ұйымдарды да кіргізген. Бұдан басқа, отандастар банк жүйесінің тұрақтылығына күмәнданады. Бұған соңғы жылдардағы оқиғалар көп ықпал етті: лицензиядан айыру, жекелеген банктердің қаражат беруін шектеу және т.б.

Өз бастарынан өткен теріс тәжірибе де әсер етеді. Сауалнама нәтижелері бойынша,

қазақстандықтар соттың және полицияның әділетсіз шешімдерімен, әрекеттерімен бетпе-бет келген

Сонымен қатар, бұл органдарға жоғары білімі барлар да, қалалықтар да сенбейді.

Интернет-ресурстар тым агрессивті және қарама-қайшы

— Бұл зерттеулер қазақстандықтарға мықты билік пен тәртіп құндылықтары жақын екенін айтуға мүмкіндік береді. Қазақстандық азаматтық қоғам институттары жеткілікті қолдауға ие емес екендігі бұған дәлел, — дейді әлеуметтанушылар.

Мысалы, қазақстандық ҮЕҰ-дарға 7%-дан сәл артық респонденттер сенеді, 14,3% жауап беруге қиналды

Сұрақтардың жеке тарау ақпарат көздеріне қаншалықты сенетіндігіне арналды. Жалпы БАҚ қоғамның ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандырады. Сұралғандардың жартысынан астамы барлық ақпарат көздеріне толық немесе кейбір дәрежеде сенім білдіреді. Дегенмен көп жағдайда теледидар және баспа масс-медиасына сенім жоғары (жиынтығында тиісінше 64,4% және 60%).

Ауыл тұрғындарының да, қала тұрғындарының да телевидениеге деген сенімі жоғары. Интернетке — жиынтығында 56,2% сенеді, оның ішінде 40 жасқа дейінгілер көбінесе ауыл тұрғындары (61%), қала тұрғындары арасында – 52,7%. Негізінен бұл орташа табысы бар адамдар.

Сауалнамаға қатысқандардың 55,5%-ы толық немесе ішінара нақты әлеуметтік желілерге сенеді, бұл көрсеткіш ауыл тұрғындары мен жастар арасында жоғары.

— Респонденттер желіде жиі кездесетін жалған жаңалықтардан қорқып, дәстүрлі БАҚ-тарға қарағанда интернет пен әлеуметтік желілерге аз сенеді деп болжауға болады.

Интернет-ресурстар дереккөздердің шамадан тыс агрессивтілігі мен қарама-қайшылықтылығымен ерекшеленеді,

бұл теледидар мен баспа басылымдарына басымдық беру факторы болуы мүмкін, – деп түйіндеді авторлар.