Аралас неке: “қанның жаңаруы” ма, әлде генофондтың бұзылуы ма?

Есесіне бір жынысты некелерге басым көпшілігі теріс көзқарас білдірді.

Жалпы отбасылық құндылықтарға келетін болсақ, бір жағынан, қоғамда ұрпақтар сабақтастығы, үлкендердің беделі мен әйелге деген құрмет. Екінші жағынан — жаңа туған нәрестелерді жиі тастау, ажырасудың жоғары пайызы және оқушылар арасында ерте жүктілік. Бұл дағдарыстың белгілері, деп санайды “Қазақстандық қоғамның әлеуметтік өлшемдегі құндылықтары” зерттеу авторлары.

Бойдақ жастар тілектес

Біздің көпэтникалық қоғам этносаралық некелерге әрдайым төзімді болып келді. Мұнда 130-дан астам этностар тұрады, еліміз бес мемлекетпен шектеседі, еңбек және оқу көші-қоны өсуде. Бұл және басқа да факторлар осындай одақтардың ұлғаюына ықпал етеді.

Респонденттерден этносаралық некелерге деген қарым-қатынасы туралы сұралды. Нәтижелері келесідей:

• “тілектес” — респонденттердің 43,9%-ы,
• бейтарап — 24,9%,
• нашар — 28,4%.

Некеде тұрған адамдар мұндай одақтарды жиі мақұлдамайды — 31,8%. Басы бос респонденттер арасында бұл көңіл-күй аз таралған — 21,4%.

— Бұл, бәлкім,

отбасылық өмірде тәжірибесі бар респонденттер некенің, оның ішінде этникааралық некенің қиындықтарын шынайы бағалайтынымен байланысты болар,

— деп болжады зерттеушілер.

Әйелдер бұл мәселеге ерлерге қарағанда түсіністік білдірген, алайда көп емес (45,4% және 42,1%).

Жастардың жауаптарында оң көзқарас жиі байқалады, бірақ жас ұлғайған сайын ынта төмендейді. Алайда, жасы келгендер тобында қайтадан өседі. Айырмашылық аса үлкен емес:

• 18-29 жас аралығындағы респонденттердің 47,8%-ы,
• 30-дан 40 жасқа дейін — 44,5%.
• 41-ден 50 жасқа дейін — 40,1%,
• 51 және одан жоғары — 42%.

этносаралық некенің жақтастары қала тұрғындарына қарағанда ауыл тұрғындары арасында көбірек (46,5% және 42%).

Этносаралық некелерге тілектес білдіретіндер:

• 62,2% — орыс-респонденттер,
• 51,0% — түрлі этностар өкілдері,
• 36,1% — қазақтар.

— Бұл үрдіс ресми статистиканың деректерімен расталады.

орыс этносының өкілдері этносаралық некеге жиі отырады,

– деп жазады социологтар.

Этникааралық некелер генофондты бұзады ма?

Жалпы қоғамда этносаралық некелерді толерантты немесе бейтарап қабылдау сақталған. Сонымен қатар, көп жағдайда осындай одақтан туған балалар мен немерелер де аралас некеге тұратыны есебінен.

Алайда, респонденттердің үштен бірі осы құбылысқа теріс көзқарасын атап өтті. Көбінесе

этносаралық және ұлтаралық некелердің қарсыластары қазақ халқының тектік қорын жоғалтуға ықпал етеді деп санайды

Картина толық болуы үшін авторлар басқа сауалнаманы да қосты, онда бір жынысты некеге көзқарас зерттелді. Оның ішінде мұндай некелердің әлемде таралуына қарым-қатынас та.

Көпшілік теріс пікір білдірді – 89,2%, тек 1,3% ғана оң пікірде. Тағы 9,5% жауап беруге қиналды.

Болашақта отбасын не күтеді?

Сонымен, дәстүрлі отбасы институты біздің қоғамда ересектер мен жастар арасында да берік ұстанымды сақтап келеді. Бірақ сонымен қатар, отбасылық құндылықтар дағдарысының белгілері бар: жаңа туған нәрестелерді тастаудың жиілеп кеткен жағдайлары, қалыңдықты алып қашу, оқушылар арасындағы ерте жүктілік, ажырасудың жоғары пайызы және т. б.

— Бүгінде отбасылық құндылықтар мен түсініктер коррозияға ұшырап жатыр. Ажырасу, әсіресе некенің алғашқы жылдарында ажырасу көбейген, көп әйел алушылық және ерте жастан некеге отыру көбейді. Қоғамда осындай үдерістерді болдырмау үшін бірқатар елдерде түрлі шаралар қабылдануда, – дейді авторлар.

Аталғандардың арасында —

жас жұбайлар үшін отбасылық өмірге дайындық бойынша міндетті курстар,

олар шіркеулерде де (Испания тәжірибесі), қоғамдық ұйымдарда да өткізіледі. Болашақ жас жұбайлар мектептерінің ашылуы (Өзбекстанның тәжірибесі). Бірқатар мемлекеттерде неке шарты институты жұмыс істейді.

Бірақ отбасы институты қазіргі заманғы жағдайларға бейімделуге мәжбүр.

— Қоғамда отбасының жаңа эгалитарлық форматы, ерлер мен әйелдердің жаңа рөлі, жаңа нормалар мен ережелер жиі талқыланады. Болашақта отбасы институтын не күтеді? “Қоғам ұяшықтарының” қандай форматтары сақталады? – әлеуметтанушыларды осы сұрақтар мазалайды.

Бірақ әзірге оларда жауап жоқ.