Америкалық ФРЖ шешімінің Қазақстанға қандай қаупі бар, экономист түсіндірді

Менің ойымша, 4 мамырды күнтізбеде Америкада рецессияның басталуы ретінде атап өтуге болады, ол міндетті түрде Еуропа мен әлемнің басқа елдеріне таралады.

АҚШ ЖІӨ бірінші тоқсанның нәтижесі бойынша 1,4%-ға төмендеді, бірақ бәрі бұл уақытша құбылыс деп санайды. Егер осы тоқсанның нәтижелері де теріс болса (теріс болатыны сөзсіз), экономиканы сығымдау циклінің басталғаны туралы ресми түрде жариялауға болады.

Екі сұрақ.

Бұл әлемнің біздің жақтағы бөлігіне қалай әсер етеді? Неліктен ФРЖ шешімі мұндай болжамдар тудырады?

Біз шикізат экономикасы болғандықтан, біз үшін шикізат пен материалдар нарығының жай-күйі маңызды. Мұнай, уран, металдар және жанама түрде көлік транзиті, астық — бұл біздің барымыз.

Қалыпты сценарийде рецессия әрдайым сұраныстың төмендеуіне байланысты тауар нарықтарының құлдырауымен бірге жүреді. Алайда бұл жолы емес. Ерекше жағдай туындауына байланысты нарық екі-үш жыл көкжиекте жоғары деңгейде қалуы мүмкін. Сондықтан біздің экспорттық табыстарымыз үшін көп алаңдаудың қажеті жоқ.

Ресей Федерациясының еуропалық және америкалық нарықтардан кетуі (Ресей экспортына эмбарго түріндегі санкциялар) және жақын бәсекелестіктің жоқтығынан біздің жеткізілімдеріміз үшін зор кеңістік ашылуы үлкен плюс болуы мүмкін

Алайда, бұл елеулі қиындықтарсыз болмайды. Ең бастысы — қаржыландырудың қымбаттауы және доллардың нығаюы. Дамушы елдердің әлсіз қаржы жүйесі үшін, атап айтқанда, Қазақстан үшін бұл нақты экономикаға инвестициялардың қысқаруын және импорттың қымбаттауын білдіреді.

Мамырдағы ФРЖ отырысы немен есте қалады?

Тарих үшін екі рекорд.

Соңғы 20 жылда алғаш рет мөлшерлеме бірден 0,5%-ға көтерілді.

Алғаш рет ФРЖ портфелінен облигацияларды сату көлемі айына 95 миллиард долларға дейін немесе басқаша айтқанда жылына триллион долларды құрайды!

Қиын кезеңдерде ФРЖ қарыздық қағаздарды сатып алып, ақшаны (өтімділікті) нарыққа шығарды. Енді ол кері операцияны бастайды — бұл қарыздық қағаздарды сату және өтімділікті алу. Басқа не істеу керек? Инфляция 8%-дан асты! ФРЖ балансы 9 триллион доллардан асты.

Неліктен қарапайым жарты пайыз маңызды?

Ресми түрде, бұл екі есе өсу. Наурызда дәліз 0,25-0,5%, ал қазір 0,75-1% болды. Және нарық қазірдің өзінде желтоқсанға қарай 2,75-3% болады деп күтуге сүйене отырып, қаржы бағасын қалыптастырады.

Егер базалық мөлшерлеменің ең төменгі деңгейі 3% болса, онда коммерциялық қарыздар нарығы 5%-дан басталады, ал бұл айтарлықтай көп. “Тікұшақтан лақтырылған” ақша қазір экономикадан “алып шаңсорғышпен” сорыла бастайды.

Бірінші болып екі суперсектор зардап шегеді.

АҚШ-тың мемлекеттік қарызы 30 триллионға жетіп, ЖІӨ-нің 150% құрады! Оны төлеу туралы әңгіме жоқ. Оған жай ғана қызмет көрсету маңызды, бұл үшін ескі қарыздар мен олар бойынша пайыздарды төлеу үшін жаңа ақша қажет.

30%-дан 1 трлн — бұл 300 млрд доллар. Яғни, борыштың 1%-ға қымбаттауы — бұл бюджетке 300 млрд шығын.

Салыстыру үшін, АҚШ қорғанысқа шамамен 700 миллиард жұмсайды, әрине, ставкалардың қазіргі өсуі 10 немесе 30 жылға шығарылған ескі қарыздарға әсер етпейді. Бірақ АҚШ үкіметі жыл сайын шамамен 2-3 трлн қайта қаржыландыруы керек және бұл жаңа облигациялар қымбатқа түседі.

Жылына бір пайыз 3 триллион — бұл 30 миллиард доллар. Қазірдің өзінде пайыздарды төлеу түріндегі қарызға қызмет көрсету АҚШ бюджетінің 6 трлн-нан 9%-ын құрайды. Бірақ бұл Американың орталық үкіметі ғана. Мемлекеттердің, қалалардың, аудандардың қарыздары ше? Ал бизнестің ұзақ қарыздары ше?

Тағы бір “піл” – ипотека.

Жалпы АҚШ үшін және ондаған миллион америкалықтар үшін ипотека шығындардың негізгі бөлігі болып табылады. Сіздің ипотекаңыз қымбаттаған кезде — сіздің бюджетіңіз қатты соққы алады. Егер ипотекаңыз жоқ, қарызсыз өмір сүрсеңіз, бәрібір соққыға жығыласыз. Қымбат ипотека тұрғын үйге сұраныстың төмендеуіне әкелетіндіктен, жылжымайтын мүлік бағасы төмендейді және негізгі активіңіз бағаны жоғалтады.

Егер үй сатып алу туралы ойласаңыз, мүмкіндіктеріңіз қалауыңызға сәйкес келгенше оны бірнеше жылға кейінге қалдыруға тура келеді.

Қаржылық математиканың басты құпиясы: тәуекелсіз құралдардың кірістілігінің өсуі (АҚШ облигациялары 10 жылға табыстылықтың 3% жетті) компаниялардан дивидендтерді аса тартымды етпейді.

Нәтижесінде биржалық нарықтағы компаниялардың құнын бағалау төмендейді. Акцияларға ие адамдардың кірісі төмендейді, яғни олар аз жұмсай бастайды – экономикадағы жиынтық сұраныс төмендейді. Risk Return dilemma.

Ақыр соңында, АҚШ-тағы жоғары кірістілік бүкіл әлемді ақша табуға тартады. Басқа елдердің валюталары долларға айырбасталады және бұл бағамның өсуіне және доллардың нығаюына әкеледі. Еуро үшін олар бар-жоғы 1.05 доллар береді, ал иен бір гринбэк үшін 130 талап етеді.