Әкімдіктер Қазақстанда балалар спортын дамытуда қасақылық істеуде

Қазір, мысалы, Алматыдағы жағдай бойынша секциялар мен үйірмелерге жаңа бала тіркеу енді мүмкін емес сияқты, бірақ жыл енді ғана басталды. Яғни, бағдарлама бойынша ең пысық алматылықтардың балалары жазылып үлгерді.

Қазақстанда балалардың бос уақытында бұқаралық спорттық және шығармашылық үйірмелерге тегін қатысуын енгізуді ұсынған балалар омбудсмені Аружан Саин болатын.

— Бұл реформаның басты мақсаты – Қазақстанның  4 жастан 17 жасқа дейінгі барлық балаларын спорт секцияларымен және өнер үйірмелерімен қамту болатын, ал бұл шамамен 4,5 млн баланы құрайды, — деп түсіндірді Саин. – Механизмді біз 2021 жылдың мамыр айында, жергілікті жерлердегі шенеуніктердің қарсылығы мен қиындықтарға қарамастан, қысқа мерзімде іске қостық. Мемлекет басшысы жаһандық міндетті атап өтті, қазір бізде жұмыс істеп тұрған шара бар.

2022 жылғы 22 ақпандағы жағдай бойынша бағдарламамен ашылған 7 649-дан астам секция мен үйірмеде 581,2 мыңнан астам баланың  өтініші мақұлданды. Ал негізі 4,5 млн баланы қамту керек

Ата-аналар балалардың тегін спорт түрлеріне кіруі жабылғанын көріп, бағдарлама басталмай жатыр жабылып қалды деп ойлаған. Бірақ балалар омбудсмені бұл механизм әлі де жұмыс істеп тұр деп сендірді. Тек, аздаған кедергімен.

11 миллиардты ұстаңыз және ештеңеден бас тартпаңыз!

– Әкімдіктерде жақын арада бағдарламаны қаржыландыруға арналған бюджетті нақтылау аясында қосымша ақша бөлінетінін айтты, – деп түсіндірді Аружан Саин. – Неге олай болғанын білмеймін. 2021 жылдан бастап барлық кездесулерде — үкіметте, мәдениет және спорт министрлігінде және Президент Әкімшілігімен хат алмасу кезінде – барлық жерде мен мемлекеттік шығармашылық және спорттық тапсырысты қаржыландыруға жеткілікті қаражат бөлуді өтіндім.

Бұл үлкен мәселе әкімдіктердің бюджеттерін мақұлдайтын өңірлердегі мәслихаттарға қатысты. Өйткені, олар халықтың қажеттіліктерін қамтамасыз ететін шығындарсыз бюджеттерді бекітпеуге құқылы

Сондықтан депутаттардың жауапкершілігі шенеуніктерден кем емес.

Жағдай, өкінішке орай осындай, реформа қазір “қолмен басқарылуда”, сәл қараусыз қалса бәрі жұмысын тоқтатып, кері кетеді.

Біз өңірлерде болып жатқан саботаж балалар омбудсменінің институты балалардың бос уақытын пайдалы өткізу тетігін іске қосу кезінде тап болған жағдайдың айқын дәлелі екенін жоққа шығармаймыз. Объективті түрде алсақ, 2022 жылға Қазақстанның барлық өңірлерінде балалар спорты мен мәдениетіне 11 млрд теңге бөлу — күлкілі және мағынасыз.

Үш реттік оң әсер

– Реформаны бастаған кезде, біз, біріншіден, балалардың құқықтары туралы Конституция мен БҰҰ Конвенциясында кепілдік берілген білім мен ғылымға, мәдениет пен спортқа тең қол жетімділікті сақтауды басымдыққа қойдық, – дейді Аружан Саин. — Біздің реформамыз қазірдің өзінде көптеген балаларға шынайы өмірде жарияланған кепілдіктер алуға мүмкіндік берді. Екіншіден, балалардың спорттық және шығармашылық демалысы балалардың физикалық және психикалық денсаулығына әсер етеді. Үшіншіден, реформа көптеген жылдар бойы құлдырап келе жатқан бүтін бір сала үшін маңызды экономикалық және әлеуметтік нәтиже әкеледі.

Балалардың атынан нақты бизнеске түсетін мемлекеттік ақша тиімді қаржылық процестерге құйылады

Мемлекеттік тапсырысқа қатысатын кәсіпкерлер ақшаны “таза” алады, салық төлейді, үй-жайларды жалға алады, қызметкерлерге ресми жалақы төлейді, барлық аударымдарды жасайды. Яғни, реформа бюджет қаражатын ашық салаға шығарады, ең бастысы, оларды тиімді бағыттайды — бизнесті дамытуға қызмет етеді, тұрақты кәсіпкерлер пайда болады. Бұл ақшаның айтарлықтай бөлігі салық түрінде қазірдің өзінде бюджетке  қайтарылды.

Айтпақшы, ArtSport.edu.kz платформасында қазірдің өзінде мемлекеттік тапсырыс бойынша жұмыс істейтін 22 мыңнан астам жаттықтырушы мен педагог тіркелген. Күн сайын олардың саны артып келеді.

Яғни, халықты жұмыспен қамтудың тамаша бағдарламасы құрылды, ол адамдарды лайықты жалақыға мамандығы бойынша жұмыспен қамтамасыз етеді

Бұл олардың отбасыларының өмір сапасына жағымды әсер етеді. Балаларына пайдалы демалыспен қамтамасыз етуге қаражаты жоқ отбасылар енді оларды тегін секциялар мен үйірмелерге алып барады. Бұрын балаларының шығармашылық және спортпен шұғылдануына ақша төлеп келген ата-аналар енді ол ақшаны үнемдеп, отбасының басқа қажеттіліктеріне жұмсай алады.

— Біздің порталдың статистикасы көрсеткендей, ата-аналар 688 622 баланы тіркеді, оларға 680 588 Ваучер берілді. Тек 581 257 өтінім іске қосылды. 99 мыңы кейбір ата-аналардың баласын сайтқа тіркеп, өңірлерде қаржыландыру аяқталғандықтан үйірме немесе секцияны таңдай алмай отырғандығымен түсіндіріледі. Бұл нонсенс емес пе, – деп қорытындылады балалар омбудсмені. —

Бағдарламаның әлеуеті ауқымды екені айқын, ол бюрократия мен ұзақ бюджеттік келісімге байланысты жүрмей жатыр

Қаржыландырудың жоқтығы мемлекеттік тапсырыс бойынша жұмыс істегісі келетін 31 мыңнан астам жеткізушіні қапыда қалдырып отыр. Олардың өтініштері қабылданбады.

Ақша жоқ, бірақ күтіңіздер!

Балалардың бос уақытын қалған ақша принципі бойынша қаржыландыру жағдайы таңқаларлық емес – ондаған жылдар бойы елдегі осы және басқа да әлеуметтік салалар елеусіз қалып келді.

Алайда, 2021 жылдың тамыз айында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан құрамасының Токиодағы Олимпиададағы сәтсіздігінен кейін мынадай мәлімдеме жасады:

“Ұлттық құраманың Олимпиададағы сәтсіздігі спорт сияқты маңызды салада шұғыл тиімді реформалар қабылдау керектігін көрсетеді. Бұқаралық және балалар спортын дамытуға назар аударып, осы негізде әлемдік аренада көрнекті табыстарға жетуге ұмтылу керек”.

Егер Токиодан олимпиадашылар елге кем дегенде 8 қола медаль әкеліп, медальдік есепте 83-ші орынға ие болса, Пекиннен спортшылар мүлде медальсіз оралды. Алайда 2022 жылғы Олимпиадаға қатысу үшін мемлекет 600 млн теңгеден астам қаражат жұмсаған.

2021 жылдың қыркүйегінде Мәдениет және спорт министрі Ақтоты Райымқұлова мемлекеттің жыл сайынғы спортқа жұмсаған жалпы шығынын атады — 160 млрд теңге, оның 55 млрд теңгесі кәсіби спортқа “кетеді”

Өңірлерде балалардың бос уақытын спорттық және шығармашылық үйірмелерде өткізуін жандандыру әкімдіктерге жүктелді. Көріп отырғанымыздай, олар оған әртүрлі қаражат бөледі. Қазақстанның барлық балаларына бір жылға 11 млрд теңге бөлінді, бірақ өз аппараттарын ұстап тұруға жүздеген миллиард теңге жұмсалады. Олардың жариялаған бюджеттеріне қараудың өзі жеткілікті.

Мысалы, Алматы мәслихатының 2020 жылғы 14 желтоқсанда бекіткен 2021-2023 жылдарға арналған Алматы қаласының бюджеті. Оған депутаттар 2021 жылғы 14 желтоқсанда өзгерістер енгізген.

Міне, төрт маңызды бағыт — мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістікке — депутаттар 2022 жылға 35,4 млрд теңге бекіткен

“Әртүрлі спорт түрлері бойынша құрама командалар мүшелерінің республикалық және халықаралық спорт жарыстарына қатысуға дайындығы және қатысуы” деген қызықты шығындар түрі бар. Онда балаларға деген қамқорлықтың қанша пайыз екені белгісіз, бірақ оған қала әкімдігі 5,4 млрд теңге бөлген. Ал балалар мен жасөспірімдерге спорттан қосымша дайындауға — 2,9 млрд теңге ғана. 2022 жылы жергілікті деңгейде мәдени-демалыс жұмыстарын қолдауды шенеуніктер 43,5 млн теңгеге бағалапты.

Осы бір қарапайым сомада барлық балаларды бос уақытында спорттық және шығармашылық үйірмелерге тарту реформасын жүзеге асыру қаншалықты қаралды екен?