Оқытушылардың бауырлас бейіті. 2 бөлім

Біздің профессорлар ешқайда бара алмайды

— Қандай да бір ынталандыру, сыйақы немесе сол сияқты жүйе болуы керек қой.

— Ынталандыру үшін “Қазақстанның үздік оқытушысы” жүйесі бар,

бірақ ең үздіктерді таңдау принциптері күмән тудырады

Мысалы, ағылшын тілінен сертификат алу өте үлкен басымдық береді, мұндай адам бірден көп ұпай алады. Егер екіншісі ғылымда жұмыс істесе және тіпті арнайы әдебиеттен берсе, алайда емтихан тапсырмаса, ол бірден артта қалады.

Батыста жоғары жалақы мен аз сағаттардан басқа, бірнеше жыл жұмыс істеген профессор sabbatical-ге ие болады. Бұл біздіңше каникул. Осы кезеңде ол тек ғылыммен айналысады, сабақ беруден босатылады. Бұл уақытты оған жалақыны мемлекет төлейді.

Бізде ондай жағдай жоқ, 800 сағаттық жүктемемен өмір бойы жүреді

Бұрын қыркүйек айында Алматыға шетелден жас ғалымдар ағылатын (қазір пандемия салдарынан азайды). Жазғы демалыстан кейін осы профессорлар далалық зерттеулер жүргізуге мүмкіндік алады. Олардың сапар шығындарын университеттер төлейді.

Біздің профессорлар оны өзі төлеуге мүмкіндігі болмаса немесе грант алуға мүмкіндігі болмаса, ешқайда бармайды

Есесіне бізде жыл сайын пәндердің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) талап етіледі. Дәріс мәтіндерімен, семинар жоспарларымен және т.б. олар 300 бетке дейін барады. Сонымен қатар, жас мұғалім сол 800 сағатты толтыру үшін жылына он түрлі пәнді жүргізуі керек. Демек ол осы әр ПОӘК-нің үш мың бетін жазуға мәжбүр. Енді елестетіп көріңізші, мұндай жүктемеден кейін ғылым мен оқыту сапасы қандай болуы мүмкін.

Оқытушы осындай анықтама және сол сияқтылардың астына көміліп қалған. Және әрдайым тапсырмалар “шұғыл түрде” деген таңбамен келеді.

Кейде тіпті түн ортасында беріліп, таңертеңге дейін дайын болуы керек

Батыс университеттерінде консультациялар “кеңсе сағаты” деп аталады, бұл кезде профессор өз кабинетінде өз жұмысымен айналысады, ал студент келуі де, келмеуі де мүмкін. Бізде кеңестер кестеге енгізіледі, ал мұғалім өз орнында емес, оқу аудиториясында отырады.

“Шақырылғандар” гол соғады, бірақ жалпы шеберлік деңгейі өспейді

— Барлық университеттерімізде осындай жағдай ма?

— Жоқ, кейбір университетте жағдай әлдеқайда жақсы. Батыс жағдайына жақын өте лайықты жалақы алатындары бар. Солардың бірінде (қайсы екенін бәрі біледі) негізін шетелдік оқытушылар құрайды. Профессорларға айына 5 млн теңгеге дейін төлейді — 130 мыңмен салыстырыңыз. Ал бұл мұғалім бірнеше жылдан кейін еліне кетеді.

Яғни, жағдай тура футболдағыдай — “шақырылғандар” гол соғады, бірақ елдің спорттық шеберлігі өспейді. Ғылымда да солай. Иә, шетелдік профессор рейтингтік журналға мақалалар жазады және онда “Қазақстан” деген белгі бар. Бірақ бұл тағы да ғылымның жалпы жағдайына әсер етпейді, себебі бұл профессор еліне қайтып, дамуын сол жақта жалғастырады.

Сонымен қатар, “шақырылғандар”, көбіне, ең мықты оқытушылар бола бермейді.

Жоғары ақы алатын мықты батыс маманы шет аймаққа бірнеше жылға кету үшін жұмысын тастамайды,

ол өз университетінде қалуға тырысады. Бізде шақыру жүйесі бар, көбінесе бөлінген ақшаны шұғыл игеру қажет болғанда шетелдік оқытушыларды шұғыл түрде шақырады. Мен батыстық достарыммен сөйлестім, оларда жұмыс бұлай жасалмайды. Олар бәрін аяқ асты тастап кете алмайды, сондықтан олар кетуді бір-екі жыл бұрын жоспарлайды. Ал аяқ асты бәрін тастап кете алатын оқытушылар мықты мамандар емес. Ал біз оларды үлкен жалақыға шақырамыз.

Олардың өздері де таңғалады.

“Неліктен бұл ақша өздеріңізге емес, бізге жұмсалады?» – дейді

Біздің түлектеріміз үшін кезекке тұрмайды

— Нәтижесінде түлектеріміз қандай маман болып шығады?

— Менің түйгенім бойынша, бүкіл жүйе ақылды, ізденімпаз студентке дұрыс вектор көрсету үшін көмек ретінде қызмет етуі керек. Мұғалім оны қолдап, қосымша әдебиеттер ұсынып, сұрақтарына жауап беріп отырады. Яғни білімін өз бетінше жетілдіруге басымдық беру керек . Егер студент оған қызығушылық танытпаса, оған ешқандай жүйе көмектеспейді.

Мектептерде ҰБТ қарсаңында оқушыларды қарапайым фактілерді жаттауға үйретеді,

нәтижесінде біз өздігінен ойлануға қауқарсыз, жүзеге асыруға қабілетсіз студенттерді аламыз

Мектептегі дайындық жүйесінің өзі қате, одан кейінгісін айтпағанда. Студенттер ғылымға барғысы келмейді, олар бірден көп ақша табуға болатын жерге баруға тырысады. Тіпті көбісі жетістікке жетеді, бірақ оларды зиялы қауым деп атау өте қиын.

— Ал біздің дипломдар шетелде бағалана ма?

— Болон жүйесіне қосыла отырып, біз әлемдік нарыққа шыға алдық. Сондықтан біздің түлектерімізді барлық жерде қабылдауы керек. Атап айтқанда, жоғары оқу орынды аяқтаған соң Гарвард пен Сорбонна магистратурасына бара алады. Яғни біздің дипломдарымыз мойындалған. Бірақ, егер жұмыс берушілер туралы айтатын болсақ, біздің түлектеріміз үшін ешкім кезекке тұрмайды. Бірақ жалпы алғанда, ол жақта өз стратегиясы бар — сол Гарвардта да олар өз түлектерін қабылдағанды жөн көреді. Жалпы, біздің дипломдарымызды мойындаулары керек, кейбірін жұмысқа қабылдап та жатыр, бірақ мұны жаппай құбылыс деуге келмейді.