“Оқытушылардың бауырлас бейіті” – жоғары білім беру жүйесінің ішкі күйі қандай?

Отандық жоғары оқу орындары оқытушыларының бірі бізге қазір жоғары білім беру жүйесінде не болып жатқанын айтып беруге келісті. Бірақ аноним түрде.

Мамандар даярлауды тоқтатып, магистрлер жасай бастады

— Сонымен, біздің жоғары білім беру жүйесінде қазір не болып жатыр? Оны қалай сипаттауға болады?

— Елдегі барлық жоғары білім туралы бірден айту қиын. Екі мыңыншы жылдардың басында Қазақстан Болон процесіне қосылды, яғни біз мамандарды даярлайтын кеңестік білім беруден бас тартып, бакалаврлар мен магистрлерді даярлауды бастадық. Сонымен бірге олар ғылыми номенклатураның бүкіл жүйесін, ғылыми атақтар беруді және т.б. өзгертті. Салыстырмалы түрде айтқанда, олар жоғары білім алу үшін еуропалық-америкалық жүйеге көшті.

Мүмкін, ауысудың өзі жүйелі түрде дұрыс шығар. Болон жүйесінің арқасында қазір адамдар көп шығын шығармай шетелдік жоғары оқу орнына ауыса алады. Бүгінгі таңда кейбір мамандықтар маңыздылығын жоғалтып жатыр, ал бұл жүйе мамандықты тез өзгертуге мүмкіндік береді, өйткені бакалавриат негізгі білім базасын береді. Яғни, адам халықаралық қатынастар бойынша бакалавриатты бітіріп, магистратураға саясаттану пәніне бара алады. Яғни, жүйенің өзі жаман емес.

Бірақ,

мәселе мынада: біз біреуінен бас тарта отырып, толығымен екіншісіне ауыспадық, тек оның жеке компоненттерін алдық

Бізде тек жоғары білім беру жүйесіне еліктеу ғана пайда болды. Әрине, барлық университеттерде емес, бірақ көпшілігінде солай.

Қадірін кетіру

— Мысалы, батыста (және біздің кейбір жоғары оқу орындарында) студенттер оқу траекториясын өздері таңдайды. Ол қандай да бір факультетке түседі, белгілі бір салада маманданғысы келеді, оған қандай заттар қажет екенін айтады және осы траекторияны құруға көмектеседі. Бірақ ол өзі таңдайды. Ол басқа пәндермен өз қалауы бойынша толықтыра алады немесе тіпті басқа білім саласына ауыса алады. Оқытушыны және оқуға қажетті уақытты таңдай алады. Ол ешқандай мерзімге тәуелді емес, ол тіпті шексіз уақыт оқи алады (егер әрине ол төлей алса). Бізде олай болмады.

Біріншіден, бізде бәрін төрт жылға сыйдыруыңыз керек. Екіншіден,

оқытушылар мен пәндерді студентке жүктеп береді, сонымен қатар олар өздері таңдап алғандай өтініш жазуға міндетті.

Бұл енді қараптан қарап тұрып қадірін кетіру. Курсқа 20 адам түссе — олардың барлығы бір оқытушыдан бір уақытта оқуға міндетті. Тіпті ҚазҰУ-нің өзі студенттерге пәндерді таңдауға мүмкіндік бермей, тек жүйеге еліктеушілікті енгізіп қойған.

Элиталық жоғары оқу орындарында (КИМЭП немесе Назарбаев Университеті) жағдай басқаша, сондықтанда мен барлық жоғары білім беретін орталарды бірдей бағалау мүмкін емес дегім келеді.

Қазақстандық профессор — іс жүзінде жартылай кедей

— Бұл біздің жүйенің қалаған жүйеден жалғыз айырмашылығы ма? Егер солай болса, бұл қатты қорқатын жағдай емес қой. 

— Біз батыстан тағы не алған жоқпыз, бұл оқытушылардың материалдық жағдайы.

Еуропадағы немесе АҚШ-тағы профессор мамандығы — ең көп төленетін мамандықтардың бірі. Ал бізде іс жүзінде олар жартылай кедей,

әр түрлі жерлерде қосымша ақша табуға мәжбүр, өйткені бір университеттен алған жалақы жетпейді. Мысалы, ҚазҰУ да профессор және ғылым докторы барлық үстемелеін қосқанда толық бір ставкаға 130 мың теңге алады. Бір жарым ставкаға — 180 мың.

Бұл ақшаға ол басқа тапсырмаларды есептемегенде күн сайын үш-төрт дәріс оқиды. Бір студент америкалық профессордың аптасына екі сағат дәріс оқығанға ренжігенін айтты, себебі ол үшін бұ көп уақыт. Осы уақытты ол ғылыммен айналысуға жұмсағысы келеді.

— Айтпақшы, біздкілердің ғылыммен айналысуға уақыты жеткілікті ме?

Жаңа жүйеге көшу кезінде оқытушылар бір уақытта ғылыми қызметпен де айналысады деп болжалды. Профессор негізгі уақытын соған бөледі және тек анда-санда ғана ЖОО-ға өз студенттерімен білімі мен идеяларын бөлісу, оқушыларды тәрбиелеу үшін келеді делінген. Бірақ іс жүзінде оқытушының жүктемесі жылына 800 сағатты құрайды. Яғни, ол дәріс оқыған кезде бұл аудиториялық сағат болып есептеледі.

Тағы бір жүктеме, жүйе бойынша,

оқытушы қазақстандық журналдарға жылына бірнеше мақала жазуға міндетті

Бұл тізімді министрлік мақұлдады, нәтижесінде адамдар бұл журналдарға қарапайым Халықаралық ғылыми журналдарға жазуға уақыт болмағандықтан осында жазуға міндетті.

Адам жылына 50 ғылыми мақала дайындай алмайды, ары кетсе бір-екеу жазуы мүмкін. Бірақ сен оларды министрлік тағайындаған басылымдарға беруге міндеттісің. Егер ол онда жарияланбаса, сіз жұмыссыз қаласыз.

Тегін жазуға болады, бірақ ол үшін таңдаулы болуың керексің

 — Сонымен қатар, онда жариялау кем дегенде мың доллар тұрады. Сондықтан,

адамдар топ болып жиналып, 200-300 доллардан жинап, барлығының қолтаңбалары бар мақала жариялайды

Біз оларды “Оқытушылардың бауырлас бейіті” деп атаймыз, өйткені ондағы авторлардың тізімі ұзын-сонар. Осылай жылына бірнеше рет.

Енді олар жаңа жүйені ойлап тапты, оған сәйкес бұл мақала тек бірінші қол қоюшыға есептеледі. Қателеспесем, осы 2021 жылдан бастап солай болады. Қазақстандық авторлардың саны қазір күрт азаяды, өйткені жарияланым үшін бір мың доллар төлеу өте қиын. Енді жоғары оқу орындарына да министрлік алдында есеп беруі қиындайды. Осының бәрі немен аяқталатыны қазірге белгісіз.

— Тегін жариялауға мүмкіндік жоқ па?

— Бар, бірақ ол жақта ғылым шенеуніктері, институт директорлары, академиктер тегін жарияланады. Қарапайым оқытушыларға онда шығу мүмкін емес. Оған тіпті ақылы түрде кіру оңай емес.