Ресеймен бірігудің қажеті жоқ, тек ынтымақтастық орнату керек — сарапшы. 1-бөлім

Саяси интеграция әрқашан мәжбүрлі болады

— Есет Жемісбекұлы, баспасөзде Қазақстанның «Ресеймен бірігетін кез келді» деген жарияланымдар мезгіл-мезгіл пайда болуда. Бұл идеяны айқын және жасырын түрде Ресей тарапы тықпалап отырғаны анық. Сіздің ойыңызша, біздің Солтүстік көршімізбен қарым-қатынасымыз қалай құрылуы керек?

— Алдымен бірігу дегеніміз не екенін талдап көрейік. Бұл тұжырымдама түрлі субъектілердің белгілі бір тұтастықты қалыптастыру процесін білдіреді. Егер біз осы процестің тарихын қарастыратын болсақ,

интеграция тіпті бір елдің деңгейінде де өте қиын процесс екенін байқаймыз

Өйткені, ұлт пен мемлекеттің қалыптасуы ғасырлар бойы жалғасып келеді. Көптеген халық бір кездері, ал кейбіреулері әлі де тайпаларға бөлінген. Азаматтық қақтығыстар  бұрын да болған, қазір де бар.

Қазіргі ұлттар мен мемлекеттер 19-20 ғасырларда ғана қалыптасты

Еларалық интеграцияға келетін болсақ, интеграцияның екі түрі бар – экономикалық және саяси.

Әлемде бірнеше экономикалық одақ бар. Олардың мақсаты – еларалық сауда мен экономикалық кооперацияны жақсарту. Олар басқа іспен айналыспайтындықтан, қақтығыстың туындауына себеп жоқ. Тек экономикалық пайда бар.

Тарихтағы саяси одақтар көбінесе мәжбүрлі түрде құрылды. Антанта, Үштік одақ, Гитлерге қарсы коалиция уақытша қажеттіліктен туындады

Бүгінгі таңда Батыс Еуропа ерікті саяси бірлестік бойынша эксперимент жүргізуде. Бұл процесс қиындықсыз өтпейтіні анық, бірақ жағымды жақтары да бар. Сондай-ақ онда үлкен еуропа елдерінің саяси диктатурасы жоқ. Басқарма Еуроодақтың барлық мүшелерінің өкілдерінен құрылады. Бұл процедуралардың барлығы демократиялық және нақты жазылған.

Ал посткеңестік кеңістікте біз мынаны көреміз

интеграция мен ортақ мүдделер риторикасын сылтауратып,  бұрынғы кеңестік республикалардың Ресейге қосуға әрекет етуде

Бірінші кезекте Еуразиялық одаққа мүше елдер ниет білдіруде. Болашақта қосылғысы келетіндердіі саны артуы мүмкін.

КСРО-ның құлауы – кеңестің жүйенің олқылықтарының салдары

— Сонда сіз Еуразиялық экономикалық одақ және Кеден одағы сияқты интеграциялық бірлестіктердің тиімділігін қалай бағалайсыз?

— Бұл бірлестіктер екіншілік рөл атқарады. Одақтастардың ешқайсысы олардың экономикалық тиімділігін ескермейді. Бірақ

Қазақстан мен Беларусь бұл қажет емес екенін атап өтсе де Ресей үнемі бірыңғай валютаны енгізу туралы айтады

Алайда, Ресей тарапынан үнемі  барлық мәселе шешіліп қойған деген ақпараттық хабарламалар таратылады. Соңғы жылдары ресейлік саясаткерлер саяси интеграция қажеттілігі идеясын үнемі мақұлдауға тырысуда.

Ресеймен саяси интеграцияны жақтаушылар біріксек біз күшті боламыз деп дәлел келтіруге тырысады. Олар үнемі одақта болған біртұтас ұлттық-экономикалық кешенге жүгінеді.

«Біз одақты қалпына келтіруіміз керек», «бізде ортақ нарық болады», «күшті және қуатты боламыз» және т. б.  Мұның артында империядан кейінгі синдромнан туындайтын саяси көзқарастар тұр

Бұл саясат постимпериялық синдромға негізделгендіктен, ол рефлексияға ұшырамайды. Оның артында осындай жағдайға және Ресей үшін аумақтық кеңеюдің жаңа нұсқасының салдарына әкелген тарихи себептерді ұтымды түсіну мүмкіндігінсіз кек алу ниеті тұр.

Ресейдің қамқорлығындағы саяси интеграцияны жақтаушылар КСРО-ның ыдырау себептерін объективті түрде талдай алмайды және Одақтың  неліктен тиімсіз болып, құлдырағаны туралы сұрақтарға әділ жауап бере алмайды.

Одақты қайта құруды жақтаушылар қазіргі проблеманың барлығы одақ ылырағаннан кейін пайда болды дейді. Бірақ

олар КСРО-ның ыдырауы кеңестік жүйедегі олқылықтардың салдары болғанын түсінбейді

КСРО-ның құлдырауына қатысты бес ыңғайсыз сұрақ

Объективті талдау мүмкін болмағандықтан, келесі сұрақтарға жауап беру қиынға соғады.

• Неліктен әлемдегі екінші ірі экономика нашарлай бастады?
• Неліктен кеңестік құндылықтар кеңес халқы үшін маңызды болмады?
• Неліктен сәтсіз соққыдан екі-үш ай өткен соң, ел толығымен ыдырады?
• Неліктен барлығымыз біріксек те, нәтижесі осындай болды?
• Неліктен біз бүгін кенеттен күшті болуымыз керек?

Біз революцияға дейін бірге болдық, және бұл мемлекет бірнеше күн ішінде ыдырады. Орыс философы Василий Розанов «Ресей екі күнде құлады» деп, өкінішпен пікір білдірді.

КСРО да осындай тағдырға тап болды. Ал

архаикалық экспансионизмнен арылып, заманауи институттар құра алмауы екі рет құлдырауына әкелді

Бірақ бүгінде Одақты қалпына келтіруді жақтайтындар тарихты объективті түсінуге мүмкіндігі жоқ Бурбондарды еске түсіреді.

Мұндай «білімсіздік» посткеңестік елдердің барлығын, әсіресе архаикалық экспансияны жақтаушыларды өкінішті салдарға әкелуі мүмкін.