Еркектері масыл болған Қазақстанда матриархат орнамақ па?

Қазақстанда “пәленшенің әйелі өмірі жұмыс істемепті” десе, таңдана бермейміз. Бұл – дініміз, діліміз – мұсылмандыққа сай болғандықтан шығар. Алайда, өкінішке қарай, соңғы жылдары елімізде  әйел емес, еркегі өмір бойы жұмыс істемеген отбасылар қатары көбейіп барады. Бұл қарқынымыз тежелмесе, онда Қазақстанда матриархат үстемдік ететін заманға да келіп қалатын секілдіміз…

Бірақ біз бұл деректі нақты цифрлармен көрсете алмаймыз. Статистика агенттігінде мұндай мәлімет жоқ. Себебі бізде „өзін-өзі жұмыспен қамтушылар„ деген топ бар. Міне, осы топқа жұмыссыз еркектер өздігінен еніп кетеді. Өйткені,

олар тұрғылықты жері бойынша „жұмыссыз„ ретінде тіркелмейді.

Бұл – біріншіден.

Екіншіден, қазір жұмыс істеп жүрген көп қазақ отбасының тұрғылықты орнының тіркеуі де жоқ. Көбіне ауылдан қалаға жұмыс іздеп келіп, пәтер жалдап тұрып жатады.

Дегенмен жалғыз отбасын асырап отырған нәзік жандыларды сөзге тарта алдық. Өмірдің ащы шындығын сипаттар әйелдердің ауыр тауқыметімен төменнен таныса аласыздар.

Енді сенің бала тууың ғана қалды…

А. Шайзахова, Алматы қаласының тұрғыны:

– Күйеуіме қатты ренжулімін. Міне, бес жылдан асып барады, жұмыс істемейді. Өзім – еден жуушымын. Жалақым – 40 мың теңге. Ал жалдап отырған пәтерімізге төлейтініміз – 20 мың. Екі баламыз бар. Енді ойлаңызшы, біз қалай өмір сүріп отырмыз? Менің ойымша, шындап іздесең, екі қолға бір күрек табылады. Әрине, одан қыруар ақша тауып байып кетпеспіз. Бірақ тойып жүретін едік қой. Соңғы рет қашан ет жегенміз есімізде жоқ. Ал күйеуім үйде жатыр. Бұрындары оған еш қарсы келмеуші едім. Қазір «билік ауысты». Үйде мен қожайын. Жерден алып, жерге салып жатсам да күйеуім үндемейді.

Өткенде «сен сияқты жылдап үйде отырған әйелдер бала туады. Енді сенің тек бала тууың ғана қалды» деп салдым. Қатты кеттім, білемін. Бірақ менің де шыдамым таусылды.

„Күйеуім өмір бойы жұмыс істемеген„

Г. Орманова, Алматы қаласының тұрығыны:

– Мен қаладағы бір баспаханада жұмыс істеймін. Жалақым 65 мың теңгенің көлемінде. Сіздерге өтірік, маған шын, күйеуім біз үйленгелі бері жұмыс істеп көрген емес. Үлкен ұлымыз қазір 19-да. Енді отағасының масыл болып отырғанына қанша жыл болғанын есептей беріңіздер. Жұрт жаппай несиеге көлік алып жатқан кезде, бәлкім, сонысымен адам тасымалдап, ақша табуға талпынар деген оймен көлік алып бердім. Енді оған қатты өкініп жүрмін. Өйткені күйеуім оған да ерінеді. Түске дейін ұйықтап, жұрт аяғы саябырсығанда көшеге шығады. Әлбетте, мұндай өліара шақта құр сенделіп жүреді. Мен тапқан ақшаға алынған жанармай осылай зая кетеді.

«Бұлай босқа шығын шығарғанша, үйде отырмаймын ба?» деп ашуланады. Не дерсің?!

Амал жоқ, міне, төрт жыл болды көліктің несиесін мен төлеп отырмын. Екі баламыз колледже оқиды. Біреуі – мектепте. Айтпақшы, күйеуіммен төрт балам бар екен ғой…

Шынымды айтсам, жоқтықтан шаршадым. Кейде басым ауған жаққа безіп кеткім келеді. Тек балаларым үшін ғана жүрмін. Бойыма қуат беретін солар.

Орта Азия елдері арасында Қазақстан ішімдікті тәуір көретіндер саны жағынан алдыңғы орында тұрғанын барша жақсы біледі. Оның 30 пайызы әйелдер болса, қалған 70 пайызы – еркектер. Бұл мәселеге тоқталуымыз жайдан-жай емес.

Сырын ақтарған екі баланың анасы Қ. Айдархан күйеуінің ішімдікке салынып кеткенін айтып, көз жасына ерік берді.

-Баламыздың үлкені – 6 жаста. Мен тұрмысқа шыққанда күйеуім арақ ішпейтін. Бірақ жұмыс істемейтін. Оның «жұмыс іздеп» жүргеніне міне, жеті жыл болды.

Мейлі, жұмыс істемесе істемей-ақ қойсын, тек арақ ішпесе екен деп тілеймін. Тіпті, ұлын сүндетке отырғызуды да ойламайды. Шешесіне жаны ашымайтынына да қайран қалам!

Таңның атысы, күннің батысы базарда сауда жасаймын. Сол тапқан тиын-тебенімен қанша адамды асырап отырмын. Кейде ажырасып кетсем бе деймін. Бірақ өз шешем «екі балаңды үйге сүйреп келіп тұрма, менің сендерді асырайтын жағдайым жоқ» дейді. Сонда қайда бармақпын? Қазір біреулердің үйін тазалап, тамақтарын пісіріп, ақша тауып жүрмін. Күйеуім сол ақшаға келген тамақты ұялмай ішеді ғой…

Міне, еркектің де әйелдің де міндетін қатар алып жүрген нәзік жандылардың ауыр тағдыры осылай өрбиді. Бұл айтылғандарға ұқсас тағдыр еліміздің түпкір-түкпірінде жетерлік екендігіне бек сенімдіміз. Мұндайда қайтпек керек? Біз бұл сауалды халық қалаулыларына қойып көрдік.

Қарны ашқан адам өзі-ақ бойын жинап, шыңдалады

Асхат Бекенов

Асхат Бекенов, Мәжіліс депутаты:

– 90 жылдардың басында елімізді нарық қыспаққа алып, экономикамыз шатқаяқтап қалған еді. Өндіріс орындары жабылып, жұмыссыздық, әсіресе, ер азаматтармыздың арасында кең тарады. Әйелдеріміз ала дорба арқалап, ауыл мен қаланың арасын кезіп кетті. Қазір сол әйелдеріміздің ішінде шағын және орта бизнестен ойып орын алғандар жетерлік. Әлбетте, ол кезде қоғам жұмыссыз қалған еркектерімізді кінәлаған жоқ. Мұндай өтпелі кезеңде үкімет үшін бірінші кезекте жұмыссыздықпен күресу міндеті тұрды. Дегенімізге жеттік. Ал қазір ерінбеген адамға жұмыс табылады. Мәселені дұрыс көтеріп отырсыздар. Мұндай арсыз еркектерді қатаң сынға алып отыру керек шығар? Қазір әйелдердің арасында өзінің тапқан табысына ортақ болып отырған күйеулерімен бірден ажырасып кететіндер аз емес. Ал «мұндай сорақылықты қалай жоямыз?» деп бас қатырудың керегі жоқ.

Нарық заманы ешкімді аяп жатпайды. Қарны ашса, өзі-ақ бойын жинап, шыңдалады.