Тыңайту жұмыстары Қазақстанды жұмыссыздықтан құтқарады – Чукин

Ол ең жақсы жылдары елдің ЖІӨ 200 миллиард долларға жеткенін атап өтті. Ал қазір ол шамамен 170 млрд долларды құрайды. Салыстырып көрейік: көршілес Қырғызстанның ЖІӨ шамамен 7 млрд долларды құрайды. Олардың халық санының үш есе аз болуы екі елдің экономикасындағы айтарлықтай алшақтықты жоймайды.

Мұндай жағдайда Қазақстанда халықтың өмір сүру деңгейі мен жалақысы Қырғызстанға қарағанда 6-7 есе жоғары болуы тиіс, бірақ іс жүзінде бұл көрсеткіштер бізде бар болғаны 2,5 есе ғана жоғары. Осы алшақтықтың себептері туралы айта отырып, Чукин ақшаның бір бөлігін байлардан алып, кедейлерге берсе де, тек ақша үлестіру ғана орын алады, бірақ экономикада ақша болмайды.

Өмір қаражаттар бойынша

– Қытайлар бір кездері өздерінің міндеті байлардың санын азайту емес, кедейлерді азайту екенін жақсы айтқан. Біз олай әрекет етіп жатқан жоқпыз. Бүгін біз Ұлттық қордан оған салғаннан гөрі көбірек алып жатырмыз.  2015 жылдан бері осы көрініс. Биыл мұнайдың бағасы 100 доллар болып тұрғанда жағдай әлдеқайда жақсы болуы тиіс.

Бірақ жылына 7-ден 10 млрд долларға дейін ішкі нарықтың қажеттілігіне, негізінен Ұлттық Банктің интервенциясына тұрақты алынуына байланысты ақша жинақталмайды. Егер 10 млрд. көлемінде ақша ағынын қысқартсақ, теңгенің қолдауы әлсірейді. Еліміздің ағымдағы кірістері біздің бюджеттің 60%-ын ғана қамтамасыз ететіндігі бәріміздің есімізде. Ұлттық қордан бөлінетін трансферттер бюджетті толықтыра отырып, көптеген мемлекеттік бағдарламаларға, мысалы, “Нұрлы жол” және басқаларына да жұмсалуда.

Бұл трансферттерсіз бюджетте ақша жетіспейді және ол кез алыс емес. Мұнай бағасы мен ЖІӨ арасындағы абсолютті корреляцияны атап өтпеске болмайды: мұнай өсуде — ЖІӨ өсуде. Оған басқа факторлар әсер етпейді. Біздегі барымыз – мұнай, – дейді ол.

Экономистің айтуынша, елдегі орташа жалақы динамикасы да мұнайдың бағасы қалай болатынына байланысты. Бұл ретте жалақыда теңгерімсіздік бар. Егер, мысалы, АҚШ-та әртүрлі Штаттардағы жалақы деңгейінің арасындағы ең жоғары айырмашылық 40%-ға жетуі мүмкін болса, Қазақстанда ол бірнеше есе көп.

Жастар жұмыссыздығы

Чукин былай дейді: халық санының өсу деңгейі мен оның жұмыспен қамтылу деңгейі арасында сәйкестіктің жоқтығы байқалады.

– Жұмыспен қамту халық санына қарағанда әлдеқайда баяу өсуде. Сонымен қоса бізде жастар санының айтарлықтай өсуі байқалады.

Жыл сайын 350-370 мың адам кәмелеттік жасқа толады. Екі жылдан кейін бұл көрсеткіш 400 мыңға жетеді. Жарайды, 150-180 мың жасты біз уақытша университеттерге оқуға жібереміз және олар еңбек нарығына “қысым жасамайды”. Бірақ қалғандарына жұмыс орны қажет.

Сонымен бірге өмір сүру ұзақтығы артып, жұмыс орындары баяу босатылуда. Екінші жағынан, егер адам зейнетке шықса, 18 жастағы азамат оның орнын басуы екіталай – ол осы лауазымға дейін барлық еңбек баспалдақтарынан өтуі керек. Және де бізге жақсы еңбекақы төлейтін жерлер қажет”, — дейді сарапшы.

Шығатын жол бар

Бүгінгі таңда Қазақстандағы ауыл халқының пайызы жоғары болып отыр. Бірақ урбанизацияны ешкім жойған жоқ. Чукиннің айтуынша, бұл үш агломерация — Нұр-сұлтан, Алматы және Шымкент аясында ғана орын алуы мүмкін. Бірақ бұл қалаларда жұмыс орындарының тапшылығы бар.

– Жұмыссыздықты не істеуге болады? Мысалы, тау-кен өнеркәсібі немесе Hi-Tech-тің барлық жұмыссыздарын жұмысқа орналастырады деп үміттенбеу керек. Ол жақта, керісінше, жұмыс орындары қысқаруда.

Сонымен қатар, біз шикізат елі болып қалмауымыз керек. Өндірісті дамыту керек. Өсіп келе жатқан халықтың әлеуетін ауыл шаруашылығын дамытуға қолдану керек.

Адамдар мал жаюды әзірге ұмытпай тұрғанда, мемлекет ауылдарға инфрақұрылым тарту және жаңа аумақтарды игеру үшін тегін жер телімдерін бөлу жағына бағдар ұстауы тиіс. Себебі осыншама кең байтақ аумаққа ие бола отырып, оны игермеу — бұл “өзіңе де, өзгеге де жоқ” деген санатқа жатады. Бізге екінші тың игеру керек деп есептеймін, — деп түйіндеді Алмас Чукин.