Жазғы құрғақшылық Қырғызстанмен қарым-қатынасты шиеленістіреді

Қазақстанның бастамасымен контрабандаға қарсы күрес мақсатында қазақ-қырғыз шекарасында жүк көліктерін қосымша тексеру қырғыз шенеуніктерін ашуландырды. Олардың бірі, депутат Айбек Алтынбеков трансшекаралық өзендерден Қазақстанға су беруді тоқтатуды ұсынды. Ол Қазақстан экономикалық блокада ұйымдастырып отырған болса оған да… су қоршауын ұйымдастыру керек деп мәлімдеді.

Жауапсыз мәлімдемелер

Су ресурстары жөніндегі ғалым және сарапшы Малик Бөрлібаевтың пікірінше, бұл екеуі екі түрлі мәселе.

— Ол өзін құдай сезіне ме? Әлде кіммін деп ойлайды? Бұл оның тарапынан өте жауапсыздық. Оған мемлекет мәселелерін және сайлаушыларының мәселелерін шешуге, керісінше мемлекетаралық мәселелерді шешуге өкілеттік берілген

Шекарада кедендік декларациялармен және жүктерді тасымалдаумен байланысты проблемалар жиі туындайды. Немесе бұл депутат контрабандалық тауарларды өткізуге мүдделі ме? Олай болса, Қазақстаннан айналып өтіп, өткізу пункттері арқылы Қытайдан тікелей әкелсін, — дейді ол.

Бұл ретте, ғалым атап өткендей, Қырғызстан бұған дейін көрші Тәжікстанмен су келіспеушіліктеріне байланысты келіспеушіліктерді өткерген.

Шарттар сақталмайды

Сонымен қатар, әлемде су салдарынан қан төгілетін жағдайлар көп. Тұщы су үшін күресте Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарулы қақтығыстарды еске түсірген жөн. Су адам өмірі үшін маңыздылығын ескере отырып, стратегиялық ресурсқа айналады.

— Қазақстан мен Қырғызстан арасында үкіметаралық келісім бар. Ал 80-ші жылдары бізде Шу мен Талас өзендері бойынша одақаралық келісім болды.

Бірақ бұл келісімдердің барлығы көбінесе қағаз жүзінде ғана сақталады және әрдайым адал орындалмайды. Қазақстанға көбінесе су жетіспейді – оған жауын-шашын көп жауған жылдарды қоспағанда, келісілген көлем жеткізілмейді

Егер қазір бізге суды бөгейтін болса, Жамбыл облысына қатты тиеді. Қырғыздардың өздері оны қайда жібереді? Су қоймаларында су сақтау пайдасыз. Форс-мажор туындаған жағдайда су мәселелері жөніндегі комиссиялар бар — олар Қазақстан мен Қырғызстан мүшелерімен талқылаулар ұйымдастырады. Бірақ мен бұған жетеді деп ойламаймын, — деп есептейді Бөрлібаев.

Әсер ету құралы

Саясаттанушы Рустам Бурнашевтің байқауынша, қиын жағдай туындаған сайын Қазақстан Қырғызстанмен шекарада көліктерді бұғаттап, ал Қырғызстан су жеткізуді шектейді немесе су-энергетикалық объектілердің жұмыс режимін өзгертеді. Бұл бір-біріне әсер ету құралы іспеттес.

— Бірнеше жыл бұрын Қырғызстанның экс-президенті Атамбаев Қазақстанды сынағаннан кейін бізге қырғыз тауарларының  жеткізілімі күрт азайды

Сол кезде Қырғызстан да суды “өшіреміз” деп қорқытты. Бірақ биылғы жылы жағдай біршама өзгеше: қыс мезгілінде жауын-шашын өте аз түскендіктен, өңірде нақты су тапшылығы туындауы мүмкін.

Осы себепті олар су ағындарын бұғаттай алады. Қазақстанның оңтүстік өңірлері зардап шегеді, – деп ескертті ол.

Басқа жол жоқ

Саясаттанушы Марат Шибұтов сумен байланысты қауіптер — Қырғызстанның Қазақстанға әсер етуінің жалғыз тетігі деп санайды. Ал қырғыз тарапы сөзден іске өте алады.

Бұл қазақстандық шаруалардың суару жағдайын нашарлатады. Әсіресе, күріш және мақта сияқты суда өсетін дақылдар зардап шегеді

— Оларда қысым жасаудың басқа нұсқасы жоқ, дегенмен ол жақ контрабандаға толығымен мүдделі. Ал біз үшін бұл су үш облыста — Жамбыл, Түркістан және Қызылорда облыстарында суару үшін қажет.

Біз бұл мәселе бойынша үнемі келіссөздер жүргізіп отырамыз және әр жолы бұл үлкен келісім.

Мұны өзгерту мүмкін емес — бәрі де осындай сценарий бойынша жалғасады. Себебі қырғыз тарапы шарт талаптарын сақтамайды

Біз олардың үкіметіне өз адамдарымызды отырғызсақ та, оларды ешкім тыңдамайды. Бұл объективті шындық: су тапшылығы бар аймақта олар жоғарыда, ал біз төменде тұрамыз. Бұдан ешқайда қашып құтыла алмаймыз. Шарасыздық, — деп қорытындылады Шибұтов.