Зейнетақыны мерзімінен бұрын алу: ақшаны қайда жіберуге болады? — Петр Своик

Бір жарым-екі жылдан кейін теріс әсері көріне бастайды

Своик президенттің 2019 жылғы 2 қыркүйектегі жолдауында үкімет пен Ұлттық банкке бірлесіп жұмыс істеуге тапсырма бергенін еске салды:

зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру жөнінде байыпты жұмыс жүргізу

Соның ішінде жыл соңына дейін үкімет

жұмыс істейтін азаматтардың өздерінің зейнетақы жинақтарының бір бөлігін мақсатты пайдалану мәселесін пысықтау,

мысалы, тұрғын үй сатып алу немесе білім алу үшін. Сондай-ақ бюджеттен тыс әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін шоғырландыру мәселесін зерделеу

бірыңғай әлеуметтік қор құру және бір әлеуметтік төлемді енгізу арқылы

— Барлық кешенді пакеттің ішінен тек “шығын” бөлігі ғана іске асырылды, оның үстіне ол тиісті әлеуметтік-экономикалық тиімділік әкелмейтін және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне тұрақсыз әсер ететіндей іске асырылды. Сірә,

теріс әсері бір жарым-екі жыл ішінде көріне бастайды, содан кейін қабылданған шешімдерді қайта қарастырады,

— дейді Своик.

Сондай-ақ, экономист жаңа тұжырымдама “зейнетақы жинақтарына жеке қорларды кіргізу ұзақ уақытқа созылған жоспарлармен шектеледі, бұл проблемаларды одан сайын тереңдетеді” деп күдіктенеді.

Салық төлеушілердің ақшасын пайдалану

Сарапшы Қазақстанда “портфельдік” жинақтау идеясы дәрменсіз екенін мәлімдеді. Мұның бірнеше себебі бар:

• құбылмалы теңге бағамы,
• инфляция
• жергілікті қаржы нарығының әлемдік нарықпен байланысының болмауы

— Ел ішінде зейнетақы жинақтарын салыстырмалы түрде сенімді және айтарлықтай көлемде бюджеттік қарыздарға ғана “инвестициялауға” болады, бұл салық төлеушілердің ақшасына паразиттік жасаудан және онсыз да проблемалы бюджеттің мүмкіндіктеріне қысым жасаудан басқа ештеңе емес. Ал зейнетақы жинақтарын сыртқы қаржы нарықтарына шығару қазіргі жағдайда жауапсыздық болып табылады, – деп есептейді ол.

Своик портфельдік “инвестициялаудан” зейнетақы жинақтарын нақты экономикаға салуға көшуді ұсынды. Мұны Ұлттық жобалар желісі бойынша жасау керек.

Своик не істеуді ұсынады?

Сарапшы бірқатар шараларды ұсынды.

Әлеуметтік қорғау және міндетті медициналық сақтандыру қорлары БЖЗҚ-мен азаматтардың әлеуметтік сақтандырудың толассыз (туғаннан бастап зейнетақыға дейін) жүйесіне біріктірілсін. Тиісінше, қызметкерлер мен жұмыс берушілерден жалақы аударымдары бір әлеуметтік төлемге біріктірілсін.

Біріккен БЖЗҚ-ның ағымдағы төлемдерден бос қаражатын Ұлттық бағдарламалар аясында

энергетикалық, көліктік және тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымға инвестициялау

— мемлекеттік тарифтік бақылаудағы дамуды талап ететін бағыттарға. Олардың қайтарымдылығы мен пайдалылығының тарифтік кепілдіктері бойынша. Бұл ретте тарифтік саясат ашық болуы тиіс. Бұл туралы ұсыныстар да бар.

Бұдан басқа, Біріккен БЖЗҚ-ның бос қаражатын мемлекеттік бюджетте көзделген жыл сайынғы салымдарға жіберуге міндетті. Мұны ұлттық бағдарламалар желісі бойынша да жасау керек,

автожолдарға, энергетика, құрылыс, ауыл шаруашылығы және дамытуды талап ететін өзге де салаларға,

— олардың қайтарымдылығы мен пайдалылығының бюджеттік кепілдіктерімен.

Ақырында, үкіметке немесе ұлттық бағдарламалардың өзге операторына мемлекеттік кепілдіктермен нысаналы инвестициялау үшін БЖЗҚ қаражатын беруді міндетті.

Бюджет заңнамасында ол бойынша ереже белгілеу, онда

Ұлттық қордан бюджетке жыл сайынғы транштың бір бөлігі (мысалы, жартысы) салымшылардың жинақтаушы шоттары бойынша бөлінеді

Бұл ретте белгіленген бөлік (мысалы, жартысы) бірдей сомаларда, ал екіншісі – жинақтарға пропорционалды түрде, олардың ерікті бөлігін көтермелей отырып бөлінеді.

Салымшыларға ұлттық өндірісті қолдауға мүмкіндік беретін төлемдерге жинақтардың бір бөлігін ай сайын пайдалану құқығын беру. Мысалы, ТКШ қызметтері, отандық тауарларды, өнімдер мен дәрі-дәрмектерді сатып алу, ипотека төлеу.

Салымшыларға тұрғын үй сатып алуға, сондай-ақ білім алуға және емделуге жинақталған несиелерді кепілге алуға құқық беру. Пайыз инфляциядан аспауы тиіс.

Жинақтаушы шоттар туу туралы куәлікті берумен бір мезгілде барлық балаларға автоматты түрде ашылады.

Зейнетақының базалық бөлігі ең төменгі күнкөріс деңгейіне тең және барлығына бірдей белгіленсін. Ең төмен күнкөріс деңгейінің өзі ұлттық комиссия құрамында жария түрде айқындалсын. Онда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметтеріне, дәрі-дәрмек сатып алуға және емдеуге, көлікке, киімге, аяқ киімге және гигиена құралдарына тікелей шығындар ескеріледі.