Зейнет жасының жоғарылауы бюджет шығындарын азайтатын сияқты көрінеді. Шындығында, ол тіпті шығынды көбейтеді. Мысалы, егде жастағы тұрғындардың мүгедектігі айтарлықтай өсуде. Демек, жасты төмендету керек. Ең болмағанда зиянды және қауіпті өндірістерде жұмыс істейтіндер үшін.

Бұл туралы мәжілісмендер тобының Премьер-министрдің орынбасары Ералы Тоғжановқа жолдаған депутаттық сауалында айтылған.

Лайықты өмір сүру мүмкін емес

Бүгінгі зейнетке шығу жасы 63 жас қартайғанда лайықты өмір сүруге мүмкіндік бермейді, —

деп есептейді мәжіліс депутаттары.

Әсіресе зиянды және қауіпті жағдайларда жұмыс істейтіндерге қиын. Олардың қатарында мұнайшылар, кеншілер, уран өнеркәсібінің жұмысшылары бар.

каждый четвертый (367 тыс. человек) работал в условиях, не отвечающих санитарно-гигиеническим нормам

Жоғарыда келтірілген ресми статистикаға сәйкес, мұндай жағдайда бір жарым миллионнан астам адам жұмыс істейді. Оның ішінде миллионға жуық ер адам және 650 мың әйел адам бар.

2020 жылы тексерілген кәсіпорындарда

әрбір төртінші (367 мың адам) санитарлық-гигиеналық нормаларға сай келмейтін жағдайларда жұмыс істейді.

Оның ішінде:

• Шу мен дірілдің жоғары деңгейі жағдайында – әрбір екінші (46,3%)
• ШРК-дан асатын жұмыс аймағының жоғары газдануы мен шаңдануының әсерінен – әрбір үшінші (32,6%)
• қолайсыз температуралық режиммен – әр алтыншы (16,9%)
• Ауыр дене еңбегімен 94 мың адам айналысқан.

Әйелдер арасында әрбір сегізінші (84,9 мың) санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келмейтін жағдайларда жұмыс істеген. Оның 19,9%-ы (16,9 мың) шаңды және газдалған ортада еңбек еткен.

Мұндай қызметкерлердің басым бөлігі өнеркәсіп саласында (620 мың) және өңдеу өнеркәсібінде (290 мың) жұмыс атқарады.

– Қауіпті және зиянды еңбек жағдайларындағы жұмыс қызметкерлердің денсаулығына кері әсерін тигізеді. Статистикаға сәйкес, біздің елімізде орташа өмір сүру ұзақтығы 2020 жылы ер адамдарда 67 жасты, әйелдерде 75,5 жасты құрады.

Шын мәнінде, зиянды өндірісте еңбек ететін ер адамдар үшін бұл толыққанды лайықты қартаю құқығын іске асыруға мүмкіндігі жоқтығын білдіреді, — делінген сұрауда.

Тым болмаса зиянды өндірістерден бастаңдар

Депутаттар зейнеткерлік жастың тым жоғары болуы оны есептеу кезінде айтылғандай бюджет шығындарын да төмендетпейді деп санайды.

Атап айтқанда, соның салдарынан ересек тұрғындардың мүгедектігі айтарлықтай артуда,

яғни, оларды медициналық және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған мемлекеттік бюджеттің тиісті шығындары есебінен өсуде.

– Ресейлік ғалымдар зерттеулердің бірінде келесі сандарды келтірді: зейнеткерлік жастың бір жылға артуы мүгедектігі бойынша зейнетке шыққан зейнеткерлердің санын 7-9%-ға, 2 жылға  артуы – 15-17%-ға, 3 жылға – 24%-ға өсіреді! – деп жазады депутаттар.

Өндірісте қарт жұмысшыларды осыған байланысты “оңай жұмысқа” ауыстыруға тырысады, бірақ мұндай жұмыс орындары аз.

Қол қоюшылар басында

ең болмағанда зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін адамдардың зейнетақы жасын төмендетуді ұсынды.

Зейнеткерлікке шығудың оңтайлы жасын анықтау үшін екі әдіснамалық тәсілді қарастыруға болады – зиянды өндірістегі жұмыс өтілі бойынша (мысалы, 20-25 жыл) немесе ғылыми негізделген жасын анықтағаннан кейін (мысалы, 55 жыл) және мамандығы мен жұмыс ерекшелігіне байланысты.

Бұл ретте қызметкердің денсаулығына тигізетін зияны болмаған жағдайда және кәсіпорынның маманға деген қажеттілігі болған жағдайда оның жұмысты жалғастыруға құқығы бар.

Сонымен қатар, мәжілісмендер осы жасты анықтаудың да, басқа да көрсеткіштерді әзірлеудің де қазіргі әдістеріне қатысты наразылықтарын айтты.

– Тиісті және тиімді мемлекеттік басқару тәжірибесі басқару саласын немесе сферасын сипаттайтын сенімді және алуан түрлі мәліметтер, сондай-ақ ғылыми негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар негізінде ғана нәтижелі басқару шешімдерін қабылдауға болатындығын көрсетеді.

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінен мұндай тәсілдерді байқамаймыз

Ол денсаулыққа зиянды және қауіпті өндірістерде жұмыс істейтін қызметкерлердің орташа жалақысы мен орташа өмір сүру ұзақтығы туралы статистиканы жүргізбейді. Министрлікте осы аталған азаматтардың зейнетақы жинақтарының орташа сомасы туралы мәліметтер жоқ (еңбек өтілі, жасы, жынысы, қызмет саласы және т.б. қатысты), — дейді қол қоюшылар.

Бұл мәселелерді әлеуметтік кодекске енгізу керек

Соңында олар шаралар тізімін ұсынды.

1. Зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлер үшін зейнетақы жасын төмендету керек.

2. Осындай жолдың нақты өлшемдерін жасау қажет. Яғни, жұмыс өтілі бойынша немесе әртүрлі мамандықтар мен жұмыс ерекшеліктері үшін жасын анықтау арқылы. Зиянды өндірістерде еңбек ететін қазақстандықтардың мүдделерін ескеретін және қорғайтын зейнетақымен қамсыздандыру тетігін әзірлеу керек.

3. Зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлер туралы, оның ішінде салаларға қатысты орташа өмір сүру ұзақтығы, мамандығы, жынысы, жасы, орташа жалақысы, орташа зейнетақы жинақтары және т.б. туралы сенімді статистикалық деректерді анықтау және жинақтауды қамтамасыз ету. Деректер стандартталған және халықаралық деңгейде салыстырмалы болуы тиіс.

4. Зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің қиындықтары бойынша қажетті ғылыми зерттеулердің жоспарын әзірлеу. Оның ішінде зейнеткерлікке кеш шығудың мүгедектікке, жастардың жұмыссыздығына әсері.

5. Әзірленіп жатқан Әлеуметтік Кодекске зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің зейнеткерлік жасын төмендету сұранысын енгізу.