Ұлттық қордың құпиясы: пандемияға жұмсалатын үлкен шығындарға қарамастан қор өсті

Салыстыру үшін: биылға қарағанда жақсы жыл деп есептелген 2019 жылы қор көлемі 5,4%-ға немесе 1 трлн 407,9 млрд теңгеге өсті. Бұл ретте Қаржы министрлігінің деректері нақты емес екенін ескеру қажет, өйткені ол өткен жылдың 9 айындағы инвестициялық кірісті ескере отырып ұсынылған. Осылайша, қорытынды деректер активтердің едәуір өсуін көрсетеді.

Осы орайда 2019 жылмен салыстырғанда 9 айдағы инвестициялық кірісті ескере отырып, өткен жылы қор активтерін басқаратын Ұлттық банк 1 трлн 179,0 млрд теңгеге қарағанда 3 трлн 560,8 млрд табыс тапқаны белгілі болды.

Өткен жылы алынған инвестициялық табыс үш есе өскенін есептеп алу қиын емес. Абсолюттік мәнде қор көлемі 2 трлн 381 млрд теңгеге өсті. Осы статистиканың оң нәтиже көрсетуі теңгенің долларға әлсіреуінен де болды.

2020 жылы ресми бағам бойынша өсім 382,59 теңгеден 420,91 теңгеге жетті.

Алайда, инвестициялық табыстың айтарлықтай өсуіне Уолл-стриттегі өсім әсер етті, онда S&P 500 индексі өткен жылы 16,3%-ға жетті.

Түсімдердің динамикасы баяулады

Қорға түстетін негіз — мұнай секторы ұйымдарының тікелей салығына қатысты айтар болсақ, желтоқсан айында қарашамен салыстырғанда динамика айтарлықтай баяулады.

Егер күздің соңғы айында бұл түсімдер 14,1%-ға немесе 165,7 млрд теңгеге ұлғайса, онда желтоқсан айынан қарашаға қарай тек 4,4%-ға, 58,5 млрд теңгеге жетті. Таң қалатын ештеңе жоқ, өйткені 2020 жылдың соңына қарай Brent маркалы мұнайдың орташа айлық бағасының өсу қарқыны айтарлықтай төмендеді. Қараша айындағы жедел өсуден кейін (30,8%-ға) желтоқсан айында олар тек 8,8%-ға артты.

Желтоқсандағы статистикалық позитив ретінде мұнай ұйымдарының операцияларынан түсетін басқа да түсімдер бойынша бұрыннан қалыптасқан теріс нәтиженің төмендеуін атап өтуге болады.

Егер желтоқсан айының басында ол минус 1,3 млрд теңгені құраса, онда өткен жылдың соңына қарай минус 0,7 млрд болды. Мұндай нәтиженің негізгі көзі – «Орталық мемлекеттік органдар мен олардың аймақтық бөлімшелері мұнай секторы ұйымдарына салатын әкімшілік айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар» бағанындағы минус 8,8 млрд теңгеге шақ келетін теріс мән.

Мұндай нәтижені мемлекеттің соңғы жеңілген сот процестері нәтижесіндегі мұнай ұйымдарына қарызы ретінде түсіндіруге болады.

Жекешелендіру және транштар

Тағы бір жақсы көрсеткіш – желтоқсанда республикалық меншікті жекешелендіруден түсетін түсімдердің 1,7 есе айтарлықтай ұлғаюы, өйткені қарашадағы өсім 32,8% болатын. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдер 43,3%-ға, яғни 0,3 млрд теңгеге дейін айтарлықтай жоғарылады.

Бірақ бұған дейін үлкен үміт артылған квазимемлекеттік сектор ұйымдарының активтерін бәсекелестік ортаға беруден түсетін түсімдер 0,02 млрд теңге шамасында, бұрынғы қарапайым белгіде қалды. Заңнамамен тыйым салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер желтоқсанның басындағы деңгейде (20,6 млрд) қалды.

Ұлттық қор қаражатының шығыстары жылдық мәнде 1,6 есе, 4 трлн 785,1 млрд теңгеге дейін өсті. Абсолюттік мәнде – 1 трлн 701,1 млрд теңге. Экономика мен халықты қолдау үшін кепілдендірілген трансферттің мөлшері 2020 жылы 2,07-ден 4,77 трлн теңгеге, яғни 2,7 трлн теңгеге ұлғайтылғанын айтып өткен жөн.

Бұл ретте желтоқсан айында осы трансферттің көлемі 4,3%-ға (184,2 млрд – 4 трлн 770,0 млрд теңгеге дейін) өсті. Осылайша, үкімет бюджет кірістерін толықтырудың басқа мүмкін көздеріне жүгінбей, барлық бөлінген қосымша қаражатты пайдаланды.

Осы жылы Brent маркалы мұнайдың әлемдік бағасы барреліне 55 доллардан асқанын ескерсек,

жақын болашақта Ұлттық қордан қосымша қаржы құю қажет болмайды деп болжауға болады,

және оның активтерінің көлемі біртіндеп арта бастайды.