Нұр-Сұлтан
Қазір
1
Ертең
1
USD
450
-0.49
EUR
487
-1.57
RUB
4.86
0.00

Ұлттық қордан кейінгі өмір: ел өз қаражатына өмір сүрмейді – сарапшы

Жалпы, алдағы екі жылға болжам жақсы, бірақ “ескі жаралар” емделмегендіктен, кейінірек бұл бізге қатты әсер етуі мүмкін, дейді экономист Алмас Чукин. Бірінші кезекте көмірсутектер экспортына тәуелділік бар. Басқасына тәуелділікті айтпағанда.

Бұл туралы ол өзінің Facebook парақшасында жазды.

2020 жылы жағдай бұдан да нашар болуы мүмкін еді

Сарапшы экономикамыз әлемдік конъюнктураға тәуелді екенін атап өтті. Ал әлемдік экономика қалпына келіп жатыр. Біріншіден, COVID-19 пандемиясымен күресте жетістіктер бар. Екіншіден, ХВҚ әлемдік экономиканың 5,5%-ға өсуін болжайды. Сондай-ақ, шикізат пен материалдарға жоғары бағаның жаңа циклы күтілуде.

— Қытай сияқты өсудің 6%-ынан асатын АҚШ-тың болжамы таңқаларлық, бірақ Қытайдан біз 6-дан 8%-ға дейінгі сандарға үйреніп қалдық. 2019 жылы Америка нақты 2,3%-ға өсті, өткен жылы 2,5%-ға төмендеді. Яғни, азды-көпті он пайыз, ол 2018 жылдың соңына оралды. Сондықтан 2021 жылға уәде етілген 6%, яғни 2+2+2 өсу шын болмақ. Жыл сайын екі пайыздан – 2019, 2020, 2021. Бірақ, жалпы алғанда, бұл өте лайық және солай болсын да”, – деді Чукин.

Сондай-ақ, ол “АҚШ ЖІӨ-нің 1% салмағын” келтірді. Бүгінгі таңда ЖІӨ 21 трлн доллар, оның пайызы 210 млрд.

Бұл Қазақстанның ЖІӨ-нен үш есе артық, ал Ресей ЖІӨ көрсеткішінен 6%-ға, яғни осы үш жыл ішінде АҚШ ЖІӨ РФ ЖІӨ мөлшеріне өседі

Чукиннің пікірінше, АҚШ пен Ресей әлемдік шикізат нарығындағы трендті анықтайды, сондықтан бұл елдердің өсуі бізге жағымды әсер етеді.

— Ал бізде жағдай қандай? 2020 жылы ЖІӨ бойынша біз 2,6%-ға артқа шықтық, соның өзі жақсы көрсеткіш. Теңгенің долларға қатысты айырбас бағамы үшін де бір жыл жақсы өтті, әйтпесе көрсеткіштер бұдан да нашар болар еді. Бірақ инфляция бойынша ағымдағы рекордты 7,5% жасадық, – деп есептейді ол.

Бюджет тапшылығы созылмалы халге душар болды

Бұдан әрі сарапшы, оның ойындағы экономикадағы ең проблемалық мәселелерді атап өтті. Бұл бұрыннан жалғасып келе жатқан мәселе, бірақ “дағдарыс әлеуетін жинақтауды” жалғастыруда.

1. Шикізат экспортының үстемдігі жойылған жоқ, тіпті күшейе түсті. Тұтыну экономикасы тірі, бірақ халықтың табысының төмендеуіне байланысты айтарлықтай өсу мүмкін емес.

2. Шетелдік инвестициялар ағынының негізі мұнай секторы болды және болып қала береді, ал мұнда күрт құлдырау күтілуде. Ірі ойыншылар ескі жобаларды аяқтап, жаңаларынан бас тартады. Инвестиция болмаса – өсім жоқ.

3. Бюджет тапшылығы созылмалы болып, қауіпті деңгейге жетті. 2020 жылы мемлекеттік бюджет шығыстары 16,7 трлн теңгені, ал кірістер 14,5 трлн теңгені құрады. Яғни, тапшылық ЖІӨ-нің 4%-ын құрады.

— Бірақ бұл қағаз жүзінде, іс жүзінде Ұлттық қордан трансферттер және мұнайға экспорттық баждан түсетін түсімдердің жалпы сомасының 50%-на жетті. Бұл ретте 2020 жылы ұлғайтылған мемлекеттік компаниялардан дивидендтердің салымын да ескеру қажет, — деп нақтылады ол.

Бюджеттің мұнайлық тапшылығы бюджет шығыстарының 50%-ға жуығы. Яғни, жұмсалған әрбір екінші теңге 2020 жылы табылған ақша. Оны не Ұлттық қордан алды, не қарызға алды.

— Егер ҰҚ кенеттен таусылды деп елестетсек, бюджет шығындары жартылай кетеді! Ел өз қалтасына сай өмір сүрмейді, – дейді экономист.

Сарапшы салық жүйесін сынға алды

Чукин сонымен бірге салық жүйесі “міндеттерге мүлдем сәйкес келмейді” деп санайды. Ол фискалдық саясаттың әлеуметтік бағытын айыптады. Нәтижесінде, елде салық ставкалары өте төмен, көптеген жеңілдік және салық төлеушілердің “тиімділігі орташа” тәртібі бар.

— Дамыған елдерде мемлекеттік бюджет жиынтық түрде (ауданнан елге дейін) ЖІӨ-нің 30-40%-ын құрайды, Скандинавия елдерінде бюджет арқылы ақшаның 60%-на дейін өтеді. 20% деңгейін даму туралы ойлайтын және қайта бөлу процестері дамыған елдер көрсетеді. Қазақстанда 2020 жылы ЖІӨ 70 трлн теңге, бюджет шығыстары 17 трлн болды. Екеуінің қатынасы 24%. Өте жақсы емес, бірақ төзуге болады.

Бірақ бұл мүлдем жұмыс істемейтін әдіспен жүзеге асырылады, өйткені ол тек 8,5 трлн немесе 12% салық түрінде жиналады, – деп атап өтті экономист.

Алайда, 2021 жылы ол оптимистік, 4%-дық өсуді болжайды. Ол бұл аз екенін айтты, өйткені бұл 2020 жылдың құлдырауы мен халықтың өсуін ескере отырғандағы нәтиже.

Халықтың жан басына шаққанда теңгемен де, доллармен де төмендеу жалғасады

— 2013 жылы жан басына шаққандағы ЖІӨ шамамен 14 мың долларға жетті, 2020 жылдың қорытындысы бойынша 9 мың, — деп нақтылады ол.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз