Тұрақтандыру қорлары миллиардтаған ақша жеді, бірақ азық-түлік бағасын ұстап қалмады

Мұндай тәжірибе бағаларға айтарлықтай әсер етпейді

Тұрақтандыру қорларының өздері де тиімсіз қалыптасуда.

Сұлтанов Ақтөбе облысындағы жағдайды мысалға келтірді, онда 2020 жылы қант (56,9%), қарақұмық (40,0%), күнбағыс майы (31,1%) және жұмыртқа (17,5%) бағасы қатты өскен.

“Бүгінгі таңда жергілікті бюджеттен 21,9 млрд теңге бөлінді. Механизм тиімді, бірақ нарыққа айтарлықтай әсер ету үшін қаржыландыруды кеңейту қажет.

Отандық өндірушілермен жасалған келісімшарттарды “қолмен” қоса отырып, желілерге арзандатылған кредиттерді 50 млрд теңгеге дейін ұлғайту қажет.

Сондай-ақ, өндірушілер бойынша нақты болжам жасап, жергілікті атқарушы органдар үшін өңірлер мен тауарлар бойынша мемлекеттік қолдау шараларына қарсы міндеттемелерді белгілеу бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу маңызды”, – деп есептейді ол.

Қымбат…

Сауда министрлігінің мәліметінше, 23 ақпанда әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдеріне бағаның өсуі 2,4% деңгейінде тіркелді,

ресми статистика азық-түліктің жылдық көрсеткіші 11,6%-ға қымбаттағанын көрсетеді. Бұл 2016 жылдың қазан айынан бергі ең жоғары көрсеткіш.

Бұл 2019 жылдан бастап мемлекет сауда желілерін субсидиялау және жеңілдікпен кредиттеу арқылы әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдерінің бағасын қолмен бақылайтынын ескергенде.

Өңірлік әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар базасында құрылған тұрақтандыру қорлары 2012 жылдан бері құрылып келеді. Олардың міндеті бағаның бақылаусыз өсуі жағдайында нарыққа араласу болды. Бақыт Сұлтанов онымен қалай күрескендерін нақты айтып берді.

Жалпы, елордалық шенеуніктердің шыдамдылығына қызығуға болады. Олар республикалық бюджеттен 8 жыл бойы әкімдіктердің жансыз құрылымдарын — ӘКК-ні қаржыландырып келеді. Ал 2020 жылы карантинде төтенше жағдай режимін өз баюы үшін қолданғандарға жазалау шараларын да қабылдады. Бұған дәлел ретінде сауда желілеріне 180 әкімшілік айыппұл салынды.

…әрі тиімсіз

Қоғамдық мониторинг саласындағы сарапшы Руслан Асаубаев 2020 жылдың басында азық-түлік тұрақтандыру қорларының тиімсіздігінің 7 себебін атады. Олардың арасында:

• бәсекелестіктің болмауы
• жабық қызметі
• шешім қабылдау механизмінің реттелуі және жеке жауапкершіліктің болмауы
• ақшаны депозиттерде сақтау мүмкіндігі
• әкімдіктердің сауда желілерімен меморандумдарын жасасуға жинақталған бақылау тетігінің қабілетсіздігі
• нарықты талдаудың болмауы

Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Сауда министрлігі бұл проблемалар туралы білмейтіні немесе білмегені өте күмәнді. Өткен жылы жағдай өзгерген жоқ. Алайда, Бақыт Сұлтанов сауда желілеріне арзандатылған несиелерді 50 млрд теңгеге дейін ұлғайту жоспары бар екенін мәлімдейді.

Аграрлық кеңесші Кирилл Павлов ӘКК-нің жұмысында ашықтықтың болмауы туралы айтып жүргеніне бірінші жыл емес.

Механизм қабілетсіз

– Бұл көптеген жыл бұрын ойлап табылған мүлдем жұмыс істемейтін механизм. Бірақ бүгінде жемқорларды ұстау және отырғызу туралы статистикадан басқа бұл механизмде басқа нәтижелер жоқ”, — дейді сарапшы. – 2019 жылы алғаш рет Түркістан облысы әкімінің орынбасары Ұлан Тәжібаев сауда желілерін субсидиялауды ұсынды. Бұған дейін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік сатып алуға миллиардтаған қаражат бөлінді.

Ал шын мәнінде азық-түлік алуға кеткен көліктердің дөңгелегі болмай шықты. Алайда оған жанармай алынып тұрған. Яғни, қаржыландыру механизмі мүлдем ашық болмады

Егер сіз соңғы тұтынушыға сататын адамды субсидияласаңыз, тиімді екені белгілі болды. Мен сандар мен нәтижелерді көрдім. Алғаш рет қабылданған мемлекеттік шешіммен келісіп тұрмын. Түркістан облысынан кейін пилоттық режимде бұл шешім Алматы және Ақмола облыстарында іске қосылды. Механизм артық қабатты жояды, ол әрқашан өнімнің түпкілікті құнын арттырады.

— Егер төрт жыл ішінде рекордтық өсім тіркелген болса, бұл пилоттық жобалар бағаларға қалай әсер етті?

— Біз оларды уақытша ғана ұстап тұрамыз. Себебі бүкіл аграрлық әлем 2020 жылы екі есе өсті. Пандемияға байланысты логистикалық тізбектер, тұқым жеткізу, сол агрономдардың құзыреттілігі бұзылды.

Астанадан тағы бір “тосын сый” келді. Мәжіліс депутаттары үкіметке нақты тұтыну бағаларының өсуін ескере отырып, зейнетақыны индекстеу мүмкіндігін қарастыруды ұсынды.

Премьер-министр Асқар Мамин бұған “Бұл орынсыз” деп жауап берді. Сондай-ақ, ол ынтымақты зейнетақыны қайта есептеу инфляция деңгейінен 2%-ға асып түсетінін айтты.

“Нақты тұтыну бағалары мен жалақының өсу индексі өткен кезеңдегі нақты деректер негізінде қалыптастырылады, ал ынтымақты зейнетақының өсуі кезінде тиісті қаржы жылына арналған инфляция назарға алынады. Осыған байланысты нақты тұтыну бағаларының өсу индексін, сондай-ақ жалақының өсу индексін ескере отырып, яғни өткен кезеңнің көрсеткіштерін ескере отырып, зейнетақыларды жыл сайын индекстеу мәселесін қарау орынды емес”, – деп түсіндірді Мамин.