Цойдың отставкаға кету себебі және жаңа министр нені өзгертеді? — саясаттанушы пікірі

Естеріңізге сала кетейік, Алексей Цой 2020 жылдың 25 маусымында Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалған еді.

Сол кезеңде елде коронавирус дерті ең жоғары деңгейге көтеріле бастады. Дәріханаларда қажетті дәрі-дәрмектер жетіспеді, ауруханаларда — орындар, ал COVID-19-ден өлім күрт өсті. Қызметке кіріскеннен кейін Цой карантин шараларын енгізумен, соның ішінде қыркүйек айынан бастап мектептерде онлайн оқытуды сақтай отырып, туындаған мәселелерді белсенді түрде шеше бастады.

Әр аймақтағы дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жағдайы бақылауға алынды. Қосымша ӨЖЖ аппараттары сатып алынды, олар кейіннен Қазақстанда да өндіріле бастады. Коронавируспен күрес бойынша эпидемияға қарсы іс-шараларға тартылған медицина қызметкерлеріне біржолғы әлеуметтік төлемдер енгізілді. Нәтижесінде ауру азайды…

Отставкаға кету себебі

Бірақ саясаттанушы Максим Казначеев атап өткендей, Алексей Цойдың отставкаға кету себебі халықты вакцинациялаудағы сәтсіздік.

— Денсаулық сақтау министрлігі азаматтарды жаппай вакцинациялау қажеттілігіне сендіре алмады. Толық сынақ циклынан өтпеген препараттармен вакцинациядан бас тартуды жеңетін қажетті дәлелдер табылған жоқ. Нәтижесінде азаматтарды вакцинациялау көлемі бойынша жоспарлар іс жүзінде орындалмады.

Көптеген жалған есеп, сатып алынған жалған “жасыл” статустар

Жұмыстың осы негізгі бағыты бойынша сәтсіз болды. Әрине, Цой қиын кезеңде келді. Оған, министр-дағдарысқа қарсы менеджердің функциялары жүктелді. Ол дағдарысқа қарсы менеджер функциясын шартты түрде “үшке” орындады. Иә, азаматтардың едәуір бөлігі вакцинация төлқұжаттарын алды, бірақ тексеру кезінде олардың көпшілігі жалған екендігі белгілі болды.

Тапсырмаларды түзету

— Дегенмен дағдарысқа қарсы менеджмент бірқатар міндеттерді қамтиды және  Цой сол міндеттердің көптеген мәселелерін шеше алды.

– Министрдің отставкаға кетуіне шешім қабылдау үшін оның жұмысының ең негізгі бағыты ғана маңызды. Яғни, ол елде, мысалы, ауруханалардың, жедел жәрдемнің жұмысын керемет ұйымдастыра алады, бірақ бұл президент 2020 жылы осы лауазымға тағайындаған кезде оның алдына қойған негізгі функциясы мен міндетіне әсер етпейді.

— Бірақ оны министр етіп тағайындау кезеңінде вакцинация туралы әңгіме әлі қозғалмаған еді. Міндет ауруды азайту және дәрі-дәрмектер мен аурухана төсектерінің жетіспеушілігі мәселелерін шешу болды…

– Иә, ол кезде вакциналар тек алдын-ала клиникалық сынақтардан өтіп жатты. Мұнда бір ерекшелігі, парламенттік сайлау өтіп, Үкімет қайта тағайындалған кезде Президенттің қатысуымен Үкіметтің кеңейтілген отырысы өтті. Бұл 2021 жылдың наурызында болды. Министрліктің алдына қойылған міндеттер мүлдем өзгерді, Цой тағайындалған кездегіден өзгеше болды. Сонымен қатар, президент вакцинацияланатын халықтың белгілі бір пайызына қол жеткізу міндетін қатаң белгілеген кезде ақпараттық толқын туындағаны есімізде.

Өзге де кемшіліктер

— Вакцинациялау бойынша ақпараттық науқан сәтсіз аяқталды, бұл тек денсаулық сақтау министрлігінің ғана емес, басқа да ведомстволардың кінәсі ме?

– Өте дұрыс. Бұл елдегі ақпараттық саясаттың жалпы сәтсіздігі. Мәселе жалпы билікке деген сенім деңгейінде. Ал кейбір дәрігерлердің вакцинация паспорттарын сатқаны сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің сәтсіздігі. Сонымен қатар, вакцинацияға теріс көзқарас жалпы әлемдік үрдіс болып табылады. Біз бұл жағынан жақсы да, жаман да емеспіз. Әлемнің көптеген елдерінде дәл осындай жағдай қалыптасуда — адамдар үкіметтің вакцинацияны толық тексерілмеген препараттармен жүргізуге қатысты әрекеттеріне қарсы.

— Егер вакцинацияның сәтсіздігін ескермесек, Алексей Цойдың Денсаулық сақтау министрі лауазымындағы жұмысының оң нәтижелері бар ма?

– Өкінішке орай, іліп алардай ештеңені айта алмаймын.

Қарапайым мысал келтірейін. Ресми түрде, коронавируспен ауыратын адамдар ға постклиникалық емделуге квота бойынша қажетті дәрі-дәрмектерді ұсынылуы керек. Ал

шын мәнінде, адамдар тіркелген емханаларындағы дәріханаларға келгенде, оларға қазір бұл дәрі-дәрмектер қолда жоқ деп айтады.

Алайда қарапайым коммерциялық дәріханаға барсақ осы дәрі-дәрмектердің барлығын жоғары бағамен сатылып жатқанын байқаймыз, және де еркін қол жетімді. Бәлкім, бұл дәрі-дәрмектердің қандай да бір квотасы коммерциялық айналымға түсіп отырды ма? Яғни, ашық жемқорлық схемасы.

Қандай үміт бар?

— Бүгінгі таңда жаңа денсаулық сақтау министрі әлі сайланған жоқ, бірақ оның міндетін атқарушы болып Жандос Бүркітбаев тағайындалды. Ол көптеген жылдар бойы медицинада жұмыс істеді, соңғы лауазымы — Денсаулық сақтау вице-министрі. Егер ол министр болып тағайындалса, одан не күтеміз?

– Өкінішке орай, қазір жағдай қиын, қандай да бір жетістіктер мен ешкімнен түбегейлі жаңа нәрсе күту артық. Дегенмен, қазір барлық осы карантиндік істер бойынша — статустар және т.б. түбегейлі шешімдер жасау қажет.

Жаңа министрден ведомстводағы сыбайлас жемқорлық істерін шеше алады және вакцинация қарқынын одан әрі жеделдетуге ықпал етеді деп күтеді. Бұл үшін сізге осы жүйеде жұмыс істеген және оны ішінен білетін адам керек екені түсінікті.

— Жыл соңында кадрлық өзгерістер жиі орын алатынын ескере отырып, басқа министрліктердің жұмысын қалай бағалайсыз?

— Жалпы, бізде әлеуметтік-экономикалық блок бойынша сәтсіздік бар деп есептеймін. Онда әлеуметтік-экономикалық бағытқа жауапты премьер-министрлер мен вице-премьерлердің жоғары деңгейде отставкаға кетуі туралы шешім қабылдау қажет.

Мысалы, зейнетақы жинақтарының ең төменгі жеткіліктілік шегін ұлғайту туралы мәлімделген кезде оғаш жағдай қалыптасты, содан кейін Тоқаев 2022 жылғы сәуірге дейін түсініксіз мораторий жариялады.

Әлеуметтік саясаттың келісімсіз әрекет етуі елде әлеуметтік дүмпу тудырады