Тоқаевтың заңгерлер туралы заң бойынша Конституциялық кеңеске жолдаған Үндеуі бұрын-соңды болмаған оқиға

“Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы” 2021 жылғы 8 сәуірдегі редакциядағы Заңның сәйкестігі немесе сәйкессіздігі тұрғысынан дербес егжей-тегжейлі зерделеуден басқа, Конституциялық Кеңес (КК) заң және ғылыми қоғамдастық өкілдерінен өздері қалай көріп отырғаны туралы өз қорытындылары мен пікірлерін де сұрады.

Баяу жарылатын бомба

365info бұл мәселеге қатысты бірнеше жарияланымдарды Парламентте заң жобасын қарау сатысында арнады. Қысқаша айтқанда, заңгерлер жаңа заңның бірнеше нормаларына қарсы:

• Заң консультанттарының бірыңғай республикалық алқасын құру;
• республикалық алқаның пайдасына әрбір іс жүргізуші заңгерден ай сайын кемінде 1 АЕК мөлшерінде міндетті қосымша мүшелік жарналар;
• төмен функционалды ақпараттық жүйеге міндетті қосылу.

Парламентте заңгерлер республикалық ұйымға мүшеліктің міндеттілігін алып тастауға ғана қол жеткізді. Алайда, олар әлі де жаңа редакциядағы заң “баяу жарылатын бомба” деп санайды.

Бұл – Әділет министрлігінің жаңа республикалық құрылым арқылы заң консультанттарын жаппай бақылау әрекеті

Айтпақшы, Әділет министрлігінде заңгерлерге қатысты жүзеге аспаған схеманы олар біраз уақыт бұрын нотариустармен және жеке сот орындаушыларымен де жүргізбек болды. Бірақ олар, кем дегенде, мемлекеттік биліктің кейбір функцияларын орындайды. Ал заңгерлер – таза кәсіпкерлер.

Тәуелсіз қауымдастықтардың пікірлері

Заң консультанттары палаталарының үш тәуелсіз қауымдастығы КК-ке өздерінің кәсіби қорытындысын берді. Қысқаша айтқанда, олар Конституцияның жаңа редакциядағы бейіндік заңына қайшы келетін жеті нормасын көрсетті. Бұл өте маңызды ескертулер. Дәлелдердің бір бөлігін береміз.

Конституцияның 1-бабының 1-тармағына қайшы келеді

Қазақстан өзін демократиялық мемлекет ретінде орнықтырады. Бірақ заң жобасының бастамашылары мен депутаттар бұрыннан бар Заңның “қатаюын” қолдан жіберіп алды. Олардың қажеттілігі туралы ешқандай дәлел келтірілмегенімен.

“Ұсынылған түзетулер демократия идеясына басқарушылардың еркіне қарсы, қоғамның барлық мүдделі топтарының еркіне қарсы, халықтың мүддесі үшін емес, тек тар ведомстволық мүдде ретінде ұсынылады”, — бұл заңгерлердің қорытынды тұжырымы.

Олар сондай-ақ Заңның жаңа редакциясы құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде Қазақстанның пайдасына емес деп есептейді

Негізгі мәселе – қосымша “мамандыққа салынатын салыққа” байланысты заңгерлердің қызметтері қымбатқа түседі.

Конституцияның 13-бабының 3-тармағына қайшы келеді

Бұл конституциялық ереже әркімнің білікті заң көмегін алу құқығын бекітеді. Бұл ретте заңда көзделген жағдайларда мұндай көмек тегін көрсетіледі.

Негізгі тезис – заңгерлер шарттық қатынастарда еркін. Олар өздеріне жүгінгендердің барлығына қызмет көрсетуге міндетті емес

Олар қылмыстық істерді қорғамайды, оларды тегін жұмыс істеуге міндеттеуге болмайды. Ал заң кеңесшілерінің пікірінше, мемлекет оларға заңда жазылған функционал арқылы жаңа республикалық құрылым арқылы қысым көрсететін болады.

Бәсекелестікті жою керек пе? Оңай!

Конституцияның 26-бабының 4-тармағына қайшы келеді  

Кәсіпкерлік қызмет бостандығы және жосықсыз бәсекелестікке тыйым салу.

“Заң кеңесшілері заң қызметтері нарығында клиенттер үшін бір-бірімен бәсекелеседі”, – дейді авторлар КК қорытындысында. – “Заң жобасы республикалық құрылымды заң қызметтері нарығына қатысы бар тұлғалар басқарады деп болжайды. Мұндай құрылымның заң кеңесшілеріне қатысты өкілеттіктерін кейбір заң кеңесшілері немесе олардың топтары оларды нарықтан шығару үшін басқаларға қарсы қолдана алады”.

Конституцияның 39-бабының 1-тармағына қайшы келеді

Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын заңнамалық шектеудің шектері. Олар тек қана конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті сақтау, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау, адамгершілік пен халықтың денсаулығын сақтау қажеттілігі үшін жарияланды.

“Негізінен заң консультанттарының қызметіне қызығушылық танытатын, құқықтары мен бостандықтары заң консультанттарының жұмысымен қамтамасыз етілетін халық тобы — кәсіпкерлер —

“Атамекен” Ұлттық кәсіпкерлер палатасы атынан бұл түзетулерге қарсы шығып, оларды өз құқықтары мен мүдделеріне қауіп төндірді деп санады»,

– делінген заңгерлер үндеуінде. — “Қолданыстағы жағдайдың халықтың басқа санаттарының құқықтары мен бостандықтарына қауіп төндіретіні туралы негіздемені заң жобасының авторлары ұсынған жоқ”.

Парламент өзін айналып өтті

Конституцияның 61-бабының 3-тармағына қайшы келеді

Парламенттің өкілеттіктері.

“Республикалық заң консультанттары алқасына әрбір Палата мүшесінен кемінде 1 АЕК мөлшерінде жарналардың ең төменгі мөлшерін белгілеу ҚР Конституциясының 61-бабының мазмұны мен рухына қайшы келеді”, – деп жазады авторлар. – “Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге қатысты негіз қалаушы қағидаттар мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға құқылы. Өзін өзі реттейтін ұйымдарда мүшелік жарналардың ең төменгі мөлшерін белгілеу, оның үстіне 2026 жылға дейінгі мерзімге, біздің көзқарасымыз бойынша, заң шығарушы органның өкілеттіктері шегінен шығады”.

Конституцияның 14-бабының 2-тармағына қайшы келеді

Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқалай кемсітуге болмайды.

Палаталардағы мүшелердің ең аз санын 50-ден 200-ге дейін көбейту туралы қайшылық бар. Ауылдық және тәжірибесі аз заңгерлер үшін мүшелік жарналар бойынша 50% мөлшеріндегі “жеңілдіктер” — сол сериядан.

Яғни, заңның жаңа редакциясымен әртүрлі аймақтардағы заңгерлер тұрғылықты жері бойынша кемсітілген. Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкенттен басқа барлық жерде палаталар 200 мүше жинамайды. Әртүрлі аймақтарда және халықтың байлығы әртүрлі. Заңгерлер кедейлік шегінде қалу қаупі бар.

Конституцияның 13-бабының 1-тармағына қайшы келеді  

Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар.

Жаңа заң бойынша жаңа Республикалық алқа ел өңірлері палаталарының 2/3 заң консультанттарының мүдделерін білдіретін болады. Тек осылай ғана ол заңды болмақ. Заңгерлер егер бұл ұсыныс палаталардың қалған 1/3 бөлігіне зиян келтірсе, бұл олардың заңды тұлғаны тану құқығын шектейді деп санайды.

Бұрын-соңды болмаған тәжірибе

“Қазақстан заң-кеңес” заң консультанттары палатасы қауымдастығының төрағасы Фарид Әлиевтің пікірінше, қазір

Қазақстан тарихында біз бұрын-соңды болмаған жағдайды бастан кешуде

Президент КК-ке Заңның жекелеген ережелерін емес, бүкіл заңды тексеруге жіберді.

— Президенттің біздің бейіндік заңымыз бойынша КК-ке сұрау салуы заң қоғамдастығының тәуелсіздігі мемлекет үшін өте маңызды екенін көрсетеді, – деп есептейді заңгер.

— Ол заңды КК-ке жіберместен вето қоя алар ма еді?

— Жоқ, вето қою үшін оған негіз керек. Мұндай шешім қабылдау үшін ол КК қорытындысымен расталуы керек. Сонымен қатар, Президент Конституциялық Кеңеске заңның нақты нормалары мен ережелерін емес, бүкіл заңды жіберді. Бұл заңдарды олардың конституциялығына тексеру кезінде әлі болған жоқ. Бұл бұрын-соңды болмаған шешім, ол ауыр зардаптарға әкеледі.

Тәуелсіз заң қауымдастығының бір жылға жуық уақыт ішінде өз бостандығы үшін күресте тектоникалық өзгерістер болды

Біз Сенатта алғаш рет заң жобасын келісу комиссиясының пысықтауына Мәжіліске қайтаруға қол жеткіздік. Екінші рет Президент заңға қол қоймады, оны КК-ке жіберді.

— КК қорытынды жасау үшін қанша уақыт керек?

— Маусымның басы. Қазірдің өзінде тәуелсіз заң қоғамдастығының өкілдері тарапынан КК-ге қорытындылар жіберілді. КК құқықтанушы ғалымдар мен қоғамдық ұйымдардың пікірлерін жинайтыны да біздің құқықтық және саяси болмысымыздағы жаңа бағыт. Ол жай ғана жиналып, ешкімді тыңдамай, шешім қабылдауы мүмкін еді.

Құтқарылу өз қолдарында

— Осындай жұмысты сізден басқа кім жасады?

— Алматы қалалық адвокаттар алқасы, белгілі заңгер Александр Пономаренко және олардың палатасы КК-ға өз пікірлерін жолдады. Сонымен қатар кейбір ғалымдар, конституциялық құқық мамандары және Әділет министрлігі жанындағы Заңнама институты қорытынды жасады. Олардың тұжырымы түсінікті – бәрі Конституция нормаларына сәйкес келеді.

— Яғни заңгерлер мен адвокаттарға өзіңіз қолдау көрсеттіңіз, ал мемлекеттік құрылымдар әлі де өз толқынында ма?

— Көп жағдайда солай. Ғылыми және академиялық қоғамдастықтың көптеген өкілдері мемлекеттік құрылымдармен бірге Конституцияны бұзу заңда бар екенін мойындайды. Іс жүзінде олар бәрімен келісуге және конституциялылықты растауға мәжбүр.

Айтпақшы, бұл түзетулерді тек Қазақстандық заңгерлер одағы қолдайды. Оған бұрынғы полиция қызметкерлері, судьялар, прокурорлар кіреді

Көптеген мемлекеттік құрылымдар қандай да бір дәрежеде осы одақтың мүшелері немесе онымен байланысты емес. Олар заң жобасын қолдайтыны түсінікті. Олар оны бастап кетті.

Тағы бір сәт. КК мүшесі Иоган Меркель – Қазақстан заңгерлер одағының мүшесі. Ал оның КК бойынша әріптесі Рахмет Мұқашев орталық кеңес құрамында. Яғни мүдделер қақтығысы бар. Бұдан басқа, Қазақстанның Тұңғыш Президенті де КК-нің өмір бойы мүшесі болып табылады. Ол заң туралы өз ұстанымын білдірмеді. Ол біздің мәселе бойынша КК отырысына қатыса ма, жоқ па белгісіз.

Жалпы, заңға Президент әлі қол қоймаған және КК-де толығымен тексерілгені тәуелсіз құқықтық қоғамдастық алғаш рет оқиғалардың бағытын өзгерте алғанын көрсетеді. Көпшіліктің пікірінше, бәрі алдын-ала анықталған кезде бізді алдымен Сенат естіді. Содан кейін Президент. Енді Конституциялық Кеңестің қорытындысын күтеміз.