Сыр өңірі әуелден-ақ тарихи жәдігерлерге бай. Атап айтқанда, бұл өңірде 532 мәдени мұра мемлекет қарауына алынған екен. Сонымен қатар 9 нысан ЮНЕСКО-ның қорғауға алынған тізіміне енген.
Дегенмен, тарихи тереңнен тамыр тартатын жәдігерлерді сақтап қана қоймай, барынша насихаттаған да жөн. Міне, бұл ретте осы рухани һәм мәдени құндылықтарды дүйім жұртқа таныту үшін “Ұлы Дала елі” танымдық-насихаттық экспедициясы ұйымдастырылды.
Экспедицияны ұйымдастыруға Қазақстан халқы Ассамблеясы мұрындық болды. Осынау сапар барасында Ассамблея өкілдерінен және саяхатшылардан және тарихшы – археологтардан құралған топ алдымен әйгілі Жанқожа батырдың кенесіне барып тәу етті.
Айта кетелік, сонау жаугершілік заманда Қоқан және Хиуа хандықтары, Ресей патшалығының отаршылдығына қарсы ұлт-азаттық күрес жүргізген қаһарман бабаның кесенесі Қазалы ауданында орналасқан.
Бұл қаланың да тарихы тереңде жатыр. Бір кездері әйгілі Оғыз мемлекетінің елордасы болған шаһардың аумағы қазір 20 гектар. Егіншілік пен сауда-саттығы өркендеген қаланың қалыптасуынан рулық қауымдастық емес, урбанизация үдерісі байқалады.
Қорқыт ата атындағы ҚМУ ғылыми қызметкері Сейдәлі Біләловтің айтуынша, қалашықтағы аршылған үлкен ғимараттан 20-ға жуық үйдің орны ашылған.
“Әр үйдің ортасында міндетті түрде ашық ошақ болады. Қалашықтың соңғы өмір сүрген уақытында қалашық ислам дінін қабылдаған деп те айтуға болады. Шыны керек көптеп кездесіп жатыр. «Мұхаммед» деген жазуы бар жүзіктер шықты, арабша жазуы бар бірнеше ыдыстың қалдықтары шықты. Оған қосымша табылған тиындардан қалашықтың соңғы өмір сүрген кезеңі X ғасыр екенін анықтап отырмыз”, – дейді өз кезегінде Сейдәлі Біләлов.
Кейінгі кезекті экспедиция мүшелері шығыс жастарының көшбасшысы болған Ғани Мұратбаевтың мемориалдық музейіне де бас сұқты. Биыл 115 жылдығы атап өтілген Орта Азия жастар қозғалысының ұйымдастырушының өмір дерегі қатысушылардың таңданысын туғызды. Түрлі ұлт пен ұлыс өкілдерінен жиналған топ, сондай-ақ ұлы ойшыл Қорқыт атаға арнап салынған мемориалдық кешенге барып, жырау-қобызшының рухани болмысына қанықты.
Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі, облыстық түрік этномәдени орталығының төрайымы Гүлчин Гейдарованың айтуынша облыстағы этномәдени орталықтардың мүшелері Түркістанға, Арыстанға барып, экспедицияның барлық кезеңдеріне қатысқан.
“Экспедицияның екінші кезеңінде біз түркілердің тарихы, оғыздардың тарихы, түбі бір түркі қазақ елінің тарихи ескі қалашықтарға барып қайттық. Әсеріміз өте жақсы. Бұл біздің еліміздің тарихы біздің жастарға үлгі, жастар ел тарихын білу керек. Тарих тағылымы арқылы болашаққа деген даму тетігін табу – бұл ұлттық бірегейліктің басты тірегі болмақ. Түрлі этнос өкілдерінің танымдық саяхаттан түйгені осы болды”, – деді өз сөзінде Гүлчин Гейдарова.