Су тасқыны жақындап келеді — біз бұл жолы оларға дайынбыз ба?

Бұл туралы олар премьер-министр Әлихан Смайыловтың атына жолдаған сауалында айтты.

Құтқарушылар су тасқынына дайындалып жатыр ма?

— Қазақстанның Төтенше жағдайлар бірінші вице-министрі Ибрагим Күлшімбаев ведомствоның алдағы су тасқыны кезеңіне дайындығы туралы айта келе,

халық саны 270 мың адамнан асатын 276 елді мекен үшін су басу қаупі сақталуда,

— деп жазды депутаттар.

Алайда Күлшімабев бүгінгі күні су басу қаупі жоқ деп сендірді. Көктемгі су тасқыны жұмыстарына дайындыққа барлық өңірдің әкімдіктеріне 36,6 млрд теңге (87 млн доллар) бөлінді.

Депутаттар “Қазгидромет” болжамына негізделіп, еліміздің солтүстігі мен орталығында қар үйіндісі жиналып қалғаны соншалық, су тасқынына дайындықты баяғыда бастау керек болғанын айтты. Сонымен қатар, оңтүстік пен оңтүстік-батыста керісінше — су тапшылығы қаупі бар.

— Болжамда айтылғандай, Ақмола, Қарағанды және Қостанай облыстарының аумағында қар жамылғысында топырақ қабатының үстінен мұз қабығы байқалады, ол температуралық фонның күрт көтерілуі және қатты жаңбыр кезінде жауын-шашынның пайда болуына әкелуі мүмкін.

Ақмола облысының қар жамылғысындағы су қоры орташа көп жылдық мәндерден 25%-ға жоғары; Қараторғай және Торғай өзендерінің бассейндерінде орташа көп жылдық мәндерден 12-57%-ға жоғары; Батыс Қазақстан облысында Чижа-2 және Утва өзендерінің бассейндерінде орташа көп жылдық мәндерден 20-22%-ға жоғары, – деп мәлімдеді депутаттар.

Мұнда депутаттар вице-министрдің сөздері мен болжам арасындағы қайшылықты атап өтті. Біріншісі су басу қаупі жоқ дейді, ал Қазгидромет бар дейді.

— Егер ТЖМ су басу қаупін күтпесе, онда олар дайындалмайды ма? – деп сұрақ қойды мәжілісмендер.

Объектілердің 60%-дан астамы тозған

Сондай-ақ, қол қоюшылар төтенше жағдай туралы статистиканың жоқтығына шағымданды, өйткені Ұлттық статистика бюросы мұндай деректерді жинамайды деп болжайды. ТЖМ-нің 2021 жылғы есебінде табиғи катаклизмдер туралы мәліметтер нақтылықсыз және жылдар бойынша келтірілмеген, бұл картинаны динамикада көруге мүмкіндік бермейді.

— Су тасқыны жағдайына антропогендік фактор да әсер етеді. Біріншіден, бұл гидротехникалық құрылыстар (ГТС). Мысал:

Ақтөбе облысындағы Ойыл өзенінде 56 түрлі бөгет салынғаны анықталды, олардың тек кейбіреулерінің ғана құқық белгілейтін құжаттары бар

Ақтөбе облысының әкімдігіне заңсыз кедергілерді алып тастау тапсырылды. Бүгінгі таңда 56 бөгеттің тек 6-ы алынып тасталды! — деп қапаланды депутаттар.

Қолданыстағы 653 ГТҚ-ның 268-і шұғыл жөндеуді қажет етеді.

Су шаруашылығы объектілерінің нақты тозуы қазірдің өзінде 60%-дан асады, яғни бұл авариялық қауіптілігі жоғары объектілер

Бұл ретте әлі күнге дейін ГТС қауіпсіздігі туралы жеке заң жоқ.

— Екінші антропогендік фактор — бұл ауылдарды, өндірістерді немесе басқа объектілерді өзендерге жақын орналастыру. Бұл жерде “су қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу ережелерін” қайта қарау қажеттілігі туындайды”, — делінген құжатта.

Қазір су қорғау аймақтары шегінде ені кемінде отыз бес метр су қорғау белдеулері бөлінеді. Депутаттардың пікірінше,

су қорғау белдеулерінің ені су тасқынының мәнін, яғни су қандай деңгейге жететінін ескеруі тиіс

— Егер өзендер мен көлдердің жанындағы қандай да бір аумақ табиғи факторларға байланысты су астында қалуға бейім болса, осы аумақта елді мекендер мен өндірістерді орналастыруға тыйым салу қисынды. Жай сөзбен айтқанда — өзен жағасында құрылыс жүргізудің қажеті жоқ. Жер учаскелерін сатып алу-сату кезінде адамдар бұл тармақтарды білмеуі және ескермеуі мүмкін, сондықтан бізге тиісті заңмен бекітілген тыйым қажет”, — делінген сауалда.

Кінәлілердің қайсысы жазаланады?

Сондай-ақ, депутаттар бірқатар жағдайларда әртүрлі құрылыстарды, соның ішінде тұрғын үйлерді қолданыстағы қорғаныс аймақтары мен белдеулерінің шекарасынан тыс жерлерге көшірмегенін атап өтті. Бұрын олар осы мәселемен үкіметке жүгінген еді, бірақ нәтиже болмады.

Мәжілісмендер гидрологиялық мониторинг жүйесін жақсарту, “Қазгидромет” РМК құрылымында метеорологиялық станциялар желісін кеңейту, оның ішінде халыққа ашық қолжетімді ғарыштық геоақпараттық жүйелерді енгізу үшін не істелгенін сұрады. Сондай-ақ, су қорғау аймақтарында құрылыс жүргізу кезінде қандай бұзушылықтарға жол берілді және кінәлілер қандай жауапкершілікке тартылғанын сұрады.

Сауал сонымен қатар ұсынылған шаралар тізімін қамтиды, олардың ішінде:

• Төтенше жағдайлар жөніндегі статистикалық деректерді жинауды және жариялауды жолға қою
• су қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу кезінде көктемгі су тасқыны кезіндегі судың тарихи ең жоғары деңгейі есепке алынсын