Статистика халықты кедейленіп жатыр дейді, ал Ұлттық Банк байып жатыр дейді. Кімдікі дұрыс?

ҚР Ұлттық статистика бюросы жүргізетін халықтың өмір сүру сапасы туралы жыл сайынғы сауалнама адамдардың қаржылық жағдайының нашарлағанын көрсетті.

Ақша жоқ

Мәселен, соңғы 12 айда бір рет ақшасы жетпеген немесе тұрғын үйді жалға алу немесе ипотеканы төлеу мүмкіндігі болмаған респонденттердің үлесі 2,7%-дан 3,3%-ға дейін өсті. Бір реттен көбі – 1,4%-дан 2,3%-ға дейін өсті.

Осындай қиындықтарға тап болмағандардың үлесі де өсті (54%-дан 56,6%-ға дейін). Бұл тақырып өзекті емес адамдардың үлесі азайды (41,9%-дан 37,8%-ға дейін).

Коммуналдық қызметтерді төлеуге бір рет ақшасы жетпеген адамдардың үлесі 9,6%-дан 12,7%-ға дейін өсті. Осындай қиындықтарға тап болмағандардың саны 76,6%-дан 77,8%-ға дейін өсті, ал бұл тақырып өзекті емес адамдар 10%-дан 6,1%-ға дейін азайды.

Несиені бір рет төлеуге мүмкіндігі жоқ адамдар (5,7%-дан 6,9%-ға дейін) және соңғы жылы несие бойынша екі реттен артық төлем жасай алмағандар (2,6%-дан 3,4%-ға дейін) саны өсті.

Мұндай қиындықтарды білмейтін қазақстандықтар саны 61,9%-дан 62,8%-ға дейін өсті.

Сауалнамаға сәйкес, ҚР халқының 7%-ы екі күн сайын балық, ет немесе тауық еті қосылған ыстық тағамдарды немесе вегетариандық тағамдарды тұтынуға мүмкіндігі жоқ.

Сұралғандардың 5% – ы тіпті тозған аяқ киімі мен киімдерін ауыстыра алмайды. 36,1% – ның үйден тыс жыл сайынғы демалысқа баруға мүмкіндігі жоқ екенін айтпағанда, 41,3% қарыз ақшасыз күтпеген шығындарын жаба алмайды.

Ұлттық банктікі дұрыс емес

Экономист Мағбат Спанов Ұлттық банк төрағасы Ерболат Досаевтың халықтың кірісі мен тұтынуының өсуі инфляцияны жеделдететіні туралы мәлімдемесі осы сауалнама аясында парадоксалды болып көрінетінін атап өтті. Сарапшының айтуынша, инфляцияның өсуі терең макроэкономикалық себептерге байланысты.

– Әрине, Ұлттық Банкте олар жүргізіп отырған ақша-несие саясаты — ең жақсы саясат екенін көрсеткісі келеді.

Иә, кірістердің тез өсуі инфляцияны тудыратын факторлардың бірі болуы мүмкін. Бірақ қазіргі жағдайда бұл мүлдем дұрыс емес түсініктеме

Инфляцияға жалпы әлемдік трендтер әсер етеді: белгілі бір өнімдерге бағаның өсуіне әкелетін ресурстардың жетіспеушілігі, ал шын мәнінде физикалық көлемде өндірілгені одан аз болса. Бүгінде халық табысының нақты жағдайы нашарлады.

Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша 2020 жылы Қазақстанда кедейлердің саны 2019 жылмен салыстырғанда екі еседен астам өсті. Бұл жағдайға локдаунның жариялануы ықпал етті. Адамдардың көбісі жұмысынан айрылды. Жалпы, базарлардың жабылуы есебінен көлеңкелі сектор да айтарлықтай қысқарды.

Қандай жағдайға алып келеді?

– Мұның салдары ұзаққа созылады. Тұрақтандыру шараларын қабылдау үшін уақыт қажет. Халық санағы азаматтар жағдайының нақты көрсеткіштерін береді, – деп есептейді ол.

Спановтың пікірінше,

егер халықтың кедейлену үрдісі тоқтатылмаса, елде әлеуметтік шиеленіс күшейеді. Ал үкіметтің бұған жол бермеу шаралары тұтанған өртті сөндірумен тең болады.

Сондай-ақ экономист Айдархан Құсайынов Ұлттық банк болып жатқан жағдайдың жайлы көрінісін беруге тырысады деп есептейді.

– Біз инфляцияның едәуір үдегенін көріп отырмыз. Ал одан ең алдымен халықтың табысы төмен топтары зардап шегеді. Олар үшін бағалардың өсуі одан да айқын білінеді. Онымен қатар, 2020 жылы локдаун кезінде адамдар көп шығындалды. Артық қоры барлар қорларын тауысып бітті.

Сондықтан, биылғы жыл әлдеқайда ыңғайлы. Оған қоса, бастапқыда коронавирус аяқталады деген үмітке байланысты адамдар белгілі бір оптимизмге ие болды. Бірақ соңында ковид қалды да, бұрын бәрі жақсы деп жауап берген респонденттер өз пікірлерін өзгертті.

Әрине, мұның бәрі әлеуметтік шиеленістің өсуіне әкелуі мүмкін. Адамдардың ауылдан қалаға кетуі жалғасады, – деп күтеді Құсайынов.

Не істеу керек?

Экономистің айтуынша, экономикалық жағдайды тұрақтандыру үшін адамдардың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған қалыпты, түсінікті экономикалық саясат қажет.

– Адамдар алда не күтетінін білуі керек – бізге дұрыс ақпараттық саясат қажет. Қазір болып жатқандай емес: бірде қызыл аймақ, одан жасыл аймақ, карантин біресе әлсірейді, біресе қайтадан күшейтіліп, бәрі жабылады. Сондай-ақ

инфляцияны тежеу бойынша жүйелі саясат қажет. Бірақ бағаны жасанды бақылау арқылы емес. Кәсіпкерлер айыппұл салу арқылы солардың есебінен үкімет инфляциямен күреседі деп ойлай бастауы мүмкін.

Бұл адамдарды тағы да тұрақсыздандырады. Макроэкономикалық тәсілдер қажет – базалық мөлшерлемені көтеру және салық тәртібін жақсарту қажет. Бұл шаралар мемлекеттік басқарудың қалыпты жүйесіне тән, — деп түйіндеді Құсайынов.