“Самұрық-Қазынаны” трансформациялауға асығу Қазақстанның егемендік рейтингісін төмендетуі мүмкін — қаржыгер

• Air Astana — 2022 жылдың бірінші жартысы
• ҚазМұнайГаз — 2022 жылдың екінші жартысы
• QazaqGaz (бұрынғы ҚазТрансГаз) — 2023 жыл
• ҚТЖ — 2023 жыл
• Тау-Кен Самұрық — ешқашан
• Қазпошта — 2023 жыл стратегиялық инвесторға сату
• Самұрық-Энерго — 2025 стратегиялық инвесторға сату, бірақ IPO болуы мүмкін

— “Халықтық IPO” өлшемдері қор мен компаниялардың ұзақ мерзімді нарықтық құнды құру жөніндегі стратегиялық міндеттеріне толық жауап бермейді, — деп “Самұрық-Қазына” мәлімдемесінен үзінді келтірді Finance.kz телеграм-арнасы. — Халықаралық инвесторлар ірі мемлекеттік компанияларды жекешелендіру туралы жаңалықты тек “Халықтық IPO” форматында теріс қабылдауы ықтимал.

Жеті рет өлшеп, бір рет кес

Қаржыгер Расул Рысмамбетов Facebook-тегі парақшасында алдағы реформаларды қалай көретіні туралы өз пікірін білдірді.

“Квазимемсектор бойынша тараптардың ұсыныстарынан мен аудит әрекеттерін әлі көрмедім”, — деп жазды сарапшы. — Әдетте, басқарма, рәсімдер ауысқаннан кейін, бір-екі ширек күтіп, компанияның бұған қалай әрекет еткеніне зер салады. Қысымды өлшеген кезде орындыққа отырып, тынышталып, содан кейін ғана өлшеу керек.

Ал бізде әзірге топ-менеджерлер терезеден секіруде. Саяси күйзелістен әлі қалпына келмеген “Самұрық” туралы асығыс шешімдер — бұл түнде көршінің баласы сүт ұрлап ішетіндіктен, сүтті сиырды соя салумен тең

Бәлкім сиырды ұстау шарттарын өзгерту қажет шығар? Сингапурдың үлгісі бойынша мемлекеттік меншік комитетіне (Темасек — Сингапур Қаржы министрлігінде) берілсін”.

Алайда шешімдер қабылданып жатқандықтан, салдары қайтымсыз болғандықтан, біз Расул Рысмамбетовке “Самұрық-Қазына” жарияланған реформаларды орындағаннан кейін жалпы Қазақстан экономикасын не күтіп тұрғаны туралы тағы бірнеше сұрақ қойдық.

— Жоғарыда айтып өткенімдей, бізді “Самұрық-Қазына”, “Қазақстан темір жолы”, “Қазмұнайгаз” компанияларына қаржы салған мыңдаған маңызды инвесторлар бақылап отыр.

Елге деген осындай жаппай сенімсіздіктен кейін бізді Ұлттық қор активтерінің қатуы, доллар құны 1 000 теңге және барлық әлемдік инвесторлардың наразылығы түріндегі шоулар күтетін болады

Қазір біз экономикалық парадигманың өзгергенін дәлелдегенге дейін, бізге қаржылық тұңғиық көз салып тұр.

Құйрықты кесе салу — дұрыс емес

— Дегенмен, ұлттық компаниялардың IPO-ға шығатын болжамды мерзімдері белгілі. Осы тақырып төңірегінде пікірталас көп. Бұл идея сізге жалпы ұнай ма? Халықтық IPO туралы сөз болып отырғанын ескерсек, ұлттық компаниялардың акцияларын сатып алуға қазақстандықтардың көбінің ақшасы жоқ.

— Менің ойымша, кем дегенде бір жыл бұған жол бермеу керек. Қазір “Самұрық-Қазына” айналасында болып жатқан оқиғалар, шын мәнінде, біз ойлағаннан да терең талдауды қажет етеді.

“Самұрық-Қазына” ішіндегі әрбір ұлттық компанияның өзіндік корпоративтік құрылымы бар. Егер біз квазимемлекеттік сектордың тиімділігі бойынша жұмыс жасасақ, алдымен мынаны мойындауымыз керек

бұл Алмасадам Сатқалиев туралы әңгіме емес. Міндеттер бұдан да зор — ҚТЖ-да ұрлауды тоқтату, “ҚазМұнайГаз” активтерін тиімді басқару және т.б.

Бір күні ҚМГ мұнай өндіруші құрылымдары өндіруді тоқтатса ше? Мұнай өндіруші компаниялар қаланың басты нысаны болып тұрған елдің бірнеше қаласы автоматты түрде құрдымға кетеді.

Қазақстан халқына бірінші кезекте “Самұрық-Қазынаның” жүздеген артық қызметкерлерінің тағдыры емес, ұлттық компаниялардың ашық жұмысы қажет. Тонауға олар кінәлі емес. ҰӘҚ-ның өзінен, әрине, көп пайда болған жоқ, бірақ зиянын да көрмедік.

Басқару аппараттарындағы кейбір ұнамсыз тұлғалардың, байдың балаларының отырғаны, олардың қызметі көп сұрақ тудырады. Оларға миллиондаған бонустар тағайындалып жүр. Бірақ осы басқару аппаратын қысқарта отырып, “Самұрық-Қазына” тек “құйрығын кесіп тастайды”. Басқа ештеңе емес.

Ат алдындағы арба

— Ұлттық компаниялардың IPO-ға шығуы оларды ашық әрі тиімді етуге көмектесе ме?

— Алдымен оларды ашық және тиімді ету керек, содан кейін IPO-ға шығару керек.

Бәріне белгілі тәсіл бар — аудит және тыңғылықты жұмыс. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің басшысы Наталья Годунова осыған байланысты бәрін дұрыс айтты.

Қазір халық арасынан сатып алушылар болмаған кезде IPO-ға квазимемлекеттік секторды шығару, бұл ұлттық компанияны жақында президент кездескен кәсіпкерлер тобына беру. Олардан басқа алатын ешкім жоқ

Шетелдіктерді сатып алушылар болады деп гипотетикалық түрде елестетсек, сатып алу қаңтардағы оқиғалардан кейін үлкен жеңілдікпен өтеді. Қазақстанның инвестициялық тұрақтылығына қатысты мәселелер бар екенін жоққа шығармаймыз.

Сондықтан “Самұрық-Қазынаны” трансформациялауға асығу қазір Қордың активтерін арзандатқысы келетіндерге ғана қажет

Қаржы пирамидаларының тәжірибесінде мынадай тәжірибе бар – қазір сатып алмасаңыз, кейін ол қымбатырақ болады. Мен бұл ұқсастықты ҰӘҚ-да болып жатқан жағдайға кездейсоқ келтіріп отырғаным жоқ. Квазимемлекеттік сектордың активтерін шұғыл тарату оны бірден тиімді және ашық етеді дегенге ешкім сенбейді.

— Сіздің ойыңызша, не істеу керек?

— Алдымен экономиканың одан әрі қалай дамитынын түсіну керек. Содан кейін осы экономикадағы ұлттық компаниялардың орнын табу. Содан кейін менеджмент пен тәуелсіз директоратты өзгерту қажет.

Осы қажетті реформаларды жүргізгеннен кейін, бір жыл күтіп, бұл қалай жұмыс істейтінін бақылау керек. Содан кейін ғана түзетулер енгізу керек

Компаниялар әдемі, ашық, табысты болған кезде оларды IPO-ға шығаруға болады.

Көкжиектегі жағымсыз сценарий

— Сіз “Самұрық-Қазына” мен ұлттық компаниялардың айналасындағы барлық қозғалыстар инвесторлар үшін артық уайым тудыратынын атап өттіңіз. Оқиғалардың даму сценарийі қандай болуы мүмкін?

— Өте жағымсыз. Сонымен қатар, мұндай сценарийдің орын алу ықтималдығы өте жоғары. “Самұрық-Қазынаға” инвестиция салатын инвесторлардың басым көпшілігі ұлттық компаниялардың қарыз қағаздарына инвестиция салады. Олар мұны квазимемлекеттік компаниялардың мәртебесіне сүйене отырып жасайды.

Құрамында мемлекет болғандықтан, ол олар үшін жауапты болады. Инвесторлар мемлекеттік қолдау шарасын жоғары бағалайды. Сондықтан ұлттық компаниялардың рейтингтері Қазақстанның егемендік рейтингтеріне қарағанда біршама төмен.

Ал қазіргі жағдайда, атап айтқанда квазимемлекеттік секторды “белгісіз қолдарға” беру жоспары, компаниялардың тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігіне күмән тудырады

Кез-келген ақылды инвестор мемлекет өзінің кейбір міндеттемелерінен бас тартқысы келеді деп ойлайды. Демек, облигациялар арзан болады. Оларды лақтыра бастайды немесе мерзімінен бұрын өндіріп алуды талап етеді. Ал бұл шарттарды орындау үшін ұлттық компанияларда ақша жоқ. Олар мемлекетке барады.

Біз, әрине, Ұлттық қордың бір бөлігін осы мақсаттарға жұмсай аламыз. Әйтпесе, сот арқылы төлеуге тура келеді. Бұл одан да қымбатқа түседі

Мұның бәрі тастардың құлау әсерін тудыруы мүмкін. Квазимемлекеттік сектордың құлауы елдің егемендік рейтингінің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Біз қазір жардың шетінде тұрмыз

— “Самұрық-Қазынаның” күйреуін бәсеңдету әрекеттері қорды қорғау және оның менеджментін жұмыссыз қалдырмау үшін әдейі жасалып жатыр деген пікірлер де бар. Осымен келісесіз бе?

— Әрине, жоқ. “Самұрық-Қазынаны” ешкім қорғамайды. Сәтқалиев жариялаған реформалар жақсы, уақтылы, бірақ толық емес. Ұлттық компаниялардың менеджменті түгел жаңарса онда толық болар еді. Өйткені бұл адамдар квазимемлекеттік секторды тиімсіз етті.

Өткен жолы “Қазатомөнеркәсіптің” Халықтық IPO-сы БЖЗҚ оны сатып алуымен аяқталды. Мұнда халық туралы сөз жоқ. Бұдан сұрақ туындайды – неге қайтадан сол қателіктерге ұрына беру керек? Косметикалық жөндеу үшін бе? Ең алдымен даму бағытын өзгерту қадамдарын көрсетсін — шығындарды қысқарту, дебиторлық берешекті жинауды жақсарту. Ал кейін көре жатармыз.