Пандемияның кешіккен әсері: “нашар” несиелер көбейіп келеді – экономистер

Ресейде 2021 жылдың қаңтарынан наурызына дейін банктер коллекторларға үш жыл ішінде рекордтық 145 миллиард рубль қарыз алушылардың қарыздарын берді. Бұл өткен жылғы көрсеткіштен 13%-ға асып түсті. Пандемияға байланысты мерзімі өткен берешектің көлемі төрттен бірге өсті. Сарапшылардың пікірінше, қарыздарды коллекторларға беру банктердің балансында мерзімі өткен берешектің артуымен байланысты.

Қазақстан алысқа кетпеді

Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанда да осындай жағдай болуы мүмкін. Қаржыгер Расул Рысмамбетовтың пікірінше, жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігінің төмендеуімен және әдеттегі дағдарыстың шиеленісуімен, ең алдымен, нашар несиелер (NPL 90+ күн) көп болды.

– Алайда, Президенттің Жарлығы бойынша несиелердің кейінге қалдырылуына байланысты

әзірше банктерге қайта қаржыландырылған және мерзімі ұзартылған кредиттерді көрсетпеуге болады

Бірақ Ресей мен Қазақстанда қалыптасқан ұқсас экономикалық жағдайға байланысты бізде NPL 90+ өсімі жүріп жатыр деген негізделген болжам жасауға болады, — дейді Рысмамбетов.

Әлеуметтік шиеленістің драйвері

Оның байқауы бойынша, Қазақстанда коллекторлардың жұмысына үнемі шағымдар түседі. Бұл құрылымның өкілдері тіпті “жаңа рэкетирлер” деп аталады.

– Банктердің борышкерлері маған коллекторлардың әдепке сай емес әрекеттеріне бірнеше рет шағымданған

Көбінесе коллекторлар борышкерлермен, қылмыскерлер сияқты әрекет етеді. Бұл адамдардың кінәсі – олар қиын өмірлік жағдайға тап болып және ақшасыз қалуында

Коллекторлар тарапынан ауызша және психологиялық зорлық-зомбылықтың өсуімен әлеуметтік шиеленіс те артады. Сонымен қатар, коллекторлар өздерінің ғана емес, сонымен бірге осы несиелерді берген жауапсыз банктердің имиджін бұзады. 

Коллекторлардың жұмысы үшін азаматтардың құқықтарын қорғау үшін белгілі бір шектеулер қажет деп ойлаймын

Сонымен қатар, коллекторлар дұрыс жұмыс істемеген жағдайда және ЕДБ ынталандыру үшін қызмет жеткізушілерін таңдаған дұрыс, банктердің өздері коллекторларға қойылатын талаптар бойынша тең жауапкер болуға тиіс, — деп есептейді қаржыгер.

Неліктен несиелер нашар болады?

Жалпы, Расул Рысмамбетов қарапайым қарыз алушылардың қарыздары бойынша банктердің тәуекел-менеджменті жақсы және сапалы деп санайды. Алайда

тәуекелдерді бағалау “өз адамдары” мен үлкен несие алатын банкке жақын компанияларға қатысты “ақсақ” болады

– Нашар несиелердің өсуі үшін кінәні банктерге жүктеу қате болар еді. Бұл нашар экономикалық жағдайдың салдары. Банктер қазір қарапайым жолмен жүрді — нашар несиелер болмауы үшін оларды мүлдем берудің қажеті жоқ. Экономикалық жағдайдың жақсаруымен нашар несиелер мәселесі де өткір болмайды деп ойлаймын. Алайда

қазіргі экономикалық саясатпен экономиканың жақсаруы мұнай бағасының өсуімен ғана мүмкін болады

— дейді ол.

Оның пікірінше, кейбір банктер әлі де ыдырайтын нақты алғышарттар жоқ. Оның үстіне реттеуші (Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту жөніндегі агенттігі) банктердің акционерлеріне олардың құлауының алдын алу үшін өздерінің қаржы институттарын уақтылы капиталдандыруға қатты тырысады.

Тәуекел аймағында кім бар?

Экономист Рүстем Жансейітов Қазақстандағы банктік тұрақтылық пандемияның кейінге қалдырылған әсерін бәсеңдетуі мүмкін деп болжайды. Тәуекел аймағында халықпен жұмыс істейтін шағын банктер бар. Үлкендерден айырмашылығы, олар әрқашан пайда болған “тесіктерді” жаба алмайды. Сонымен қатар, Қазақстанда халықтың несиелендірілуі өсіп келеді, көптеген адамдарда тек тамақ үшін жеткілікті ақша бар, адамдар жалақыдан жалақыға дейін әрең тартады. Олардың саны тек артады.

— Егер қарыздар коллекторларға берілсе, бұл тіпті “сот билігі” де жеңе алмайтындығын білдіреді. Әдетте олар мүлікті тұтқындайды және шоттарды бұғаттайды. Егер мәселе коллекторларға тірелсе, яғни “сотты болғандардың” ештеңесін ала алмайды ғой?! Бірақ микрокредиттік ұйымдар несиелерді ойланбастан оңға және солға таратуда.

Ресейліктерден айырмашылығы, біздің отандастарымыз көбінесе ШКҰ-дан қарыз алады. Ресейде нарықтың сыйымдылығы үлкен – сәйкесінше, әр аймақтың өз банктері бар. Біздің банктерге келетін болсақ, олар тәуекелдерді барабар бағалайды. Бірақ бір жерде несие сомасы төмен болады. Кейде қарыз алушының бәрі қалыпты болып көрінеді, содан кейін ол кенеттен қиындыққа тап болады және несие төлей алмайды. Пандемия да із қалдырды: жұмыспен және табыспен мәселе туындады, — аңғармайды Жансейітов.

Қымбат қызығушылық

Экономист Әсет Наурызбаев ойланбастан несие таратып, өзін тығырыққа тіреген банктерді құтқаруға болмайды деп есептейді.

– Экономикалық өсім болған кезде ақшаны солға және оңға беруге болады. Рецессия болған кезде тәуекелдерді түсіну қажет. Сонымен қатар, банктерді құтқару өте қымбат дүние.

Халық шаруашылығының бірде-бір саласы банктер сияқты көп ақша алмады. Бұл таза цинизм — банктер нан шығармайды!

Егер банк жарылып кетсе, апатты ештеңе болмайды. Дегенмен, біз оларды құтқарамыз. 2021 жылы мемлекет банктерді үстеме капиталдандыруды жүргізді, бірақ жыл соңына қарай нашар кредиттерге қатысты жағдай түсінікті болады, — деп атап өтті Наурызбаев.

Оның пікірінше, коллекторлық заңсыздықтың үстемдігін болдырмау үшін қиын өмірлік жағдайға тап болған адамдар үшін жеке тұлғалардың банкроттығы институтын құру қажет.

– Егер біздің азаматтарымыз қазір белсенді түрде вакцинацияланса, жаздың соңына қарай бізде топтық иммунитет қалыптасар еді. Бірақ бізде адамдар жайбарақат болғандықтан, депрессия ұзаққа созылады. Сондықтан кезекті толқындар мен локдаундар болары анық

Сондықтан бизнес қалыпқа баяу келеді. Қарыздар өсетініне дайындалу керек,

– деп болжайды экономист.