Отбасы банктен» құрылыс жобалары — өсімді өтірік көрсету — экономист

Бұл идея ресми түрде белгілі болғаннан кейін пайда болды — БЖЗҚ-дан мерзімінен бұрын қаржы алу тұрғын үй жылжымайтын мүлігінің бағасын үштен бірге көтерді. Ал соңғы 10 жылда Қазақстан осы бағалармен күресіп келеді. Алайда тұрғын үй қол жетімді болмай келеді. Неге екенін экономист Айдархан Құсайынов түсіндірді.

Нарықтың өзін-өзі реттеуі

– Мемлекеттің жылжымайтын мүлік бағасын ұстап тұру үшін қандай да бір күрестен бас тартуы қандай салдарға әкеледі? БЖЗҚ-дан ақша алу Ләззат Ибрагимованың мәлімдемесінде қандай да бір рөл атқара ма?

– Жылжымайтын мүлік бағасын қалыпқа келтірудің ең жақсы тәсілі — мемлекетке олармен күресуді тоқтату және нарыққа көмектесу.

Осы жеңілдікпен құрылыстар, ипотекалар, БЖЗҚ-дан мерзімінен бұрын зейнетақыны алу теріс салдарға әкеп соғады

Мемлекет нарықты реттеуге тырысқан сайын, оған соғұрлым көп ақша құйған сайын, баға соғұрлым жоғары болады. Мұны кез-келген түрде тоқтату керек.

15%-бен банктік ипотека бар, адамдар 15%-бен ипотека алсын. Нарық баға түзеумен өзі айналысуы тиіс

“Отбасы банк” енді офтейк-келісімшартты қайтадан сатып алатын болады, ол қайтадан нарыққа сатып алу жағына шығады. Нарықта сатып алушылар көп болған кезде, ақшалы адамдар болғанда бағалар әрдайым өседі. Логикаға сай ма? Әрине.

– Бұл ең болмағанда жалға берілетін пәтерлерді қамтамасыз етуге міндеттенетін тұрғын үйге кезекте тұрған әлеуметтік осал адамдардың шамадан тыс өсу проблемасын шешеді дейді шенеуніктер.

– Ал мемлекет неге жалпы міндеттенеді? Жеке тұрғын үй — отбасының ең қажетті атрибуты деген жалған құндылықтардан неғұрлым тез арылсақ, нарықта соғұрлым тыныш болады. Және арзан баспана көп болады. Сұраныс төмендеуі есебінен арзандайды.

Біз цифрландыру, мобильділік және хайтек заманында өмір сүріп жатырмыз. Бұл жағдайда бір жерге байланып отырудың мағынасы жоқ екенін бәрі түсінеді. Әсіресе, жұмыс іздеп, өңірден өңірге көшіп-қонып жүрген жағдайда. Мобильді халыққа жеке тұрғын үй қажет емес.

2010 жылға дейін жылжымайтын мүлік арзан болмайды деген әңгіме пайда болды. Бұл ақшаны инвестициялаудың керемет құралы саналды. Бірақ соңғы он жылда жылжымайтын мүлік бағасы инфляцияға қарағанда аз өсуде. Олардың өсімі инфляцияның жартысына тең.

ЖІӨ-нің жасанды өсімі

— Бірақ 2021 жылдың қаңтарынан ақпанына дейін олар үштен бірге өсті.

— Бұл зейнетақы ақшасын мерзімінен бұрын алу процесіне байланысты. Барлық осындай процестер нарықты ынталандырады. Адамдар әйтеуір бірдеңеге иемденіп қалуға тырысады. Жергілікті тұрғыда дұрыс – біреу ипотекасын төлеп тастағаысы келеді. Бірақ мен жылжымайтын мүлік нарығына осыншама зейнетақы ақшасы келмейді деп талай рет айттым. Бірақ психологиялық болжамдар бағаның өсуіне әкелді.

Жылжымайтын мүлік барлығына қымбаттады, ал шын мәнінде оны 700 мың адам ғана сатып ала алады. Бұл тағы да ойластырылмаған жайт

Мемлекет тұрғын үйді қол жетімді ету үшін неғұрлым көп ақша бөлсе, ол соғұрлым қымбаттай береді. Жеңілдетілген ипотека дегеніміз не? Бұл нарықтық мөлшерлемеге сай келмейтін ипотека. Бірақ айырмашылықты біреу төлейді. Және бұл біреу – мемлекет. Кез келген нарықтық емес, жеңілдікті немесе субсидияланған шығынға қосымша ақы төленеді. Бұл нарыққа қосымша ақша құйылғанын білдіреді. Әрі жасанды. Ештеңе болған жоқ, кенеттен мемлекет арзандатуды шешеді. Нарыққа 500 млрд теңге жұмсайық дейді. Мұндай ақшаны алатын және физикалық тұрғыдан кеңеймейтін қалыпты нарық осы 500 миллиард долларға бағаның өсуін қамтамасыз етеді.

– Құрылыс секторы экономика өсімінің локомотиві деп жарияланды. Барлық ставкалар құрылысқа бағытталған. Пандемия кезінде тек құрылыс бизнесі ғана жұмыс істеді. Бұл тұрғын үйді кім сатып алады?

— Шын мәнінде, құрылыс – бұл ақша салудың өте ыңғайлы нұсқасы. ЖІӨ-ні өсіру керек пе, ақша бар ма? Оларды шыны мен бетонға салыңыз. Себебі бұл жұмыс орындары, бұл шыны және бетон, бұл инвестицияның өсуі. ЖІӨ мен экономикалық өсімнің суретін салуға тамаша шешім. Шын мәнінде, бәрі мағынасыз, өйткені әйнек пен бетон заттар өндірістік емес.

– Олардың қосымша құны жоқ па?

– Олар кэшке кепілдік болмайды. Бұл 20 жыл бойы қандай да бір өнім шығаратын станоктары бар зауыт емес. Пәтер бір рет кэш әкеледі.

Нәтижесінде бос аудандардың саны артады. Оны қандай да бір жолмен сату үшін жеңілдетілген бағдарламалар басталады

Егер мемлекет бұл жүйеден алыстаса, алдымен соққы болады. Содан кейін бағалар төмендейді.

Әрине, ипотекалық несие алушыларға ұнамайды — олар тұрғын үйді қазіргі бағасынан қымбатқа сатып алады. Құрылысшылар ренжиді – жұмыс көлемі мен маржа аз. Бұл ЖІӨ-ге әсер етеді. Бірақ халықтың 10%-ы зардап шегеді, ал 90%-ы тұрғын үйдің қалыпты бағасын алады. Қазір Қазақстанда керісінше. Жылжымайтын мүлік нарығындағы мемлекеттің белсенділігі оның бағасын көтерілуіне әсер етіп отыр.