«Ол да Найман». Өзбектер өзіне еншілеп алған Ақсақ Темір кім еді?

Түркі жұртының екінші бір халқы құрған ұлы қағанат, ол – Осман империясы. Бұлар да өз заманында ат үстінде өскен жұрт. Кәрі құрлықтың (Еуропа) тізгінін қолына алып, Азияның бірнеше елін иліктірген халық. Византия империясын құлатып, астанасы Константинопольді тартып алудың өзі ұшқырлық пен мықтылықтың белгісі емес пе?!

Шыңғыс хан мен оның ұрпақтары орнатқан қос империя, сондай-ақ, Осман империясы, басқа ұлттардың шашылып жатқан княздықтары мен корольдіктерін біріктіріп бір-бір мемлекет болуына және олардың дамуына әкеп соқты. Сонымен қатар, Көшім хан билеген бүкіл Сібір жерінің (Ібір-Сыбыр өлкесі) кеңдігі де Рим империясының аумағынан әлдеқайда үлкен болған.

Көшім де Шыңғыс хан және Батыл хан (Бату) сияқты көне қазақ тілінде сөйлеген қыпшақтардың ұрпақтары.

Оларды ұмытуға болмайды және кейінгі ұрпақтардың сана-сезіміне, оның ата-бабаларының қандай болғандығын дұрыс түсіндіріп, қалыптастыра білуіміз керек! Қазақ ең бірінші ішкі тай-таластан және аңғалдығынан өздері бір кездері құрған алпауыт мемлекеттерін құлатып алған.

Мәселен, Куликов даласындағы (Күлік алқабы) соғыста Алтын Орда билеушісі ер Мамай жеңілген емес. «Өлдің Мамай, қор болдың», – деп те айтпаған. Қайта «Жеңдің Мамай, ерледің Мамай», – деген.

Сталин құрған Кеңес империясының сол кездегі орыс ғалымдары бәрін керісінше, өтірік жазған. («Сталинияда» кітабынан).

Тек, Алтын Орда империясы Темірланнан бірнеше рет соққы жеп, жеңілген соң әлсіреп қалған. Әскербасы Мамай болса Алтын Орданы қайта қолға алып, күш жиып, орыс княздықтарынан келетін тоқтап қалған алым-салықты қалпына келтірмек болған. Алтын Орда әскері бұрынғыдай мол болмағандықтан, шегінген жаудың артынан жібермеген. Соны

Қызыл тудың астындағы ғалымдар мен жазушылар Александр Невский жеңді, – деп ойдан құрастырып, Кеңестік идеологияға өз үлестерін қосқан. Алтын Орданы құлатқан негізінде Темірлан болатын.

https://kaz.365info.kz/ol-khatelik-zhasady-akhsakh-temir-degen-kim-299168

Темірлан кім еді?!

Орыс жазушысы С.Деминнің «Баязит» атты атақты романы бар. Роман түрік сұлтаны Баязиттің атымен аталғанымен, көбіне-көп Темірланның бірде-бір рет жеңілмеген әскері мен оның жеңімпаз жорықтарына арналған. Романды түгелімен оқып шыққан адам жазушының Темірланды ешбір жерде өзбек деп атамағанын байқайды. Мүмкін, ол кезде өзбек атауы болмаған да болар. Тек Барлас руының азаматы болғанын айтып отырады. Көп жерінде былай деп жазады: «Он был сын скотника кочевого народа, пересилившиеся на берег реки Сырдарьи и Кашкандарьи».

Жалпы, Барлас руы қайдан келген және бұл арада қайдан пайда болған? Шыңғыс ханға байланысты романдар мен ғылыми зерттеу монографияларды оқып, ізденіп қарағанда, Барлас руын Алтайдың арғы бетіндегі сол замандағы және сол кеңістіктегі ең ірі тайпа Наймандардың құрамынан көресіз. Осы тайпаға жататын кіші-гірім ғана ру. Хорезм империясын Шыңғыс хан шапқанда Алтайдан бері асып өткен қалың әскердің құрамында соғысқа қатысқан. Шыңғыс ханнан кейінгі хандардың тұсында көпшілік қазақ рулары сияқты (барлығы дерлік) Алтайдан бері асып өткен. Ертістен Байкөлге дейін барған. Бірақ, кейін ол жақтың қатты суығы ұнамады ма, әлде жаз жайлаудан, қыс қыстаудан қыспақ көрді ме, оңтүстікке қарай ауысып, ол кезде суы мол Сырдария мен Қашқандария өзендерінің жағасына келіп тоқтаған. Қашқандарияға Барлас руының бірнеше атасы ғана келіп қоныс тепкен. Осы өзеннің алқабына орналасқан Шахрисябз қыстағында дүниеге келген.
https://kaz.365info.kz/orystar-bizdi-aldap-otyr-ajgili-zhazushy-shyngyshanga-khatysty-shyndykhty-ajtty-305422
Даланың баласы болғандықтан ат құлағында ойнап өскен. Даладағы қыратты, ойпатты, сайларды соғысқа қалай пайдалануды өте тамаша білген.

Сонда,

Темірлан қай елдің ұланы? Қазіргі өзбек ағайындарымыз өз мемлекетінің аумағында туған қай халықтың баласы дарынды тұлға болса, ол өзбек дейді.

Бірақ Темірлан туралы қателесуге болмас. Тіпті, сол мемлекетте тұрған басқа этностардың көпшілігін өзбек қылып жаздырып, өздеріне сіңіріп әкетті.

Жалпы, өзбек ағайындар қалалық халықтар, отырықшы ел. Ерте заманнан сауда-саттықпен, бау-бақша өсірумен айналысқан жұрт. Әлімұлынан шыққан Жалаңтөс батыр да Самарқандты қырық жыл билеген емес пе?

Оны да өзбек деп қаншама жыл айтысып-тартысып ақыры түбі қазақ, руы Әлімұлы болғаны анықталған соң жайына қалдырды. Кешегі Кеңес Одағының батыры Сабыр Рахымов секілді.

Түптеп келгенде, атақты Темірлан да Найман тайпасының Барлас руынан шыққан азамат.

Сонда, император Темірланды қай елдің баласы дейміз?!

Егер түсінсеңіздер, Қыпшақ жұртынан шыққан қазақ тумасы. Әрине, Түркі жұртынан шыққан хандар да, сұлтандар да, батырлар да көп болған. Дегенмен, Темірланды көшпелі елдің адамы деп түсінуіміз керек. Және ол солай да.

Бейсенғазы Ұлықбек,
Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі
https://kaz.365info.kz/adajdyn-kenzhe-nemeresi-shyngyshannyn-shygu-tegine-khatysty-sensatsiyalykh-malimdeme-zhasaldy-296396