жеке заңды тұлғалар – мемлекеттік емес сот-сараптама ұйымдары да сот-сараптама қызметінің субъектісі бола алады

Олар үшін аттестациялау рәсімі сертификаттау рәсімімен ауыстырылды. Депутаттардың пікірінше, бұл жаңашылдық жеке сот сарапшыларының бірігуіне мүмкіндік береді. Бұл күрделі сараптамалар жүргізу үшін қымбат жабдықты бірлесіп сатып алуға мүмкіндік туғызады.

Жеке сарапшылар туралы

Заңгер Сергей Уткин бүгінде Қазақстанда түрлі салаларда сараптама жүргізетін 150-ге жуық жеке сот сарапшысы жұмыс істейтінін атап өтті.

– Бұрын заң сараптамалық ұйымдарға бірігуге және сараптама ұйымдарын құруға мүмкіндік бермеді. Жеке сот сарапшылары жұмыс істеген серіктестіктердің сараптама ұйымы мәртебесі болмаған

Енді олар өз қызметтерін сертификаттайды және олардың жабдықтармен жабдықталу деңгейі тексеріледі және т.б.”, — дейді ол.

Мемлекеттік реттеу

Сергей Уткин

– Қазір қорғаушылар мен Заң кеңесшілерінің қызметін реттейтін заң сияқты болып жүрмей ме? Олар республикалық алқаға ай сайын жарна төлеп, бірыңғай ақпараттық ақылы жүйеге қосылуға міндеттеген тәрізді?

— Бізде мемлекет ондайды жақсы көреді. Жеке нотариустарды да алыңыз – олардың бәрі тәуелсіз сияқты, бірақ бәрі міндетті түрде Республикалық палатаға кіретін қалалық немесе облыстық палаталардың мүшелері. Бұл заң кеңесшілеріне де қатысты – олар “еркін казактар” бола отырып, өз беттерінде жұмыс істемеуі үшін бір құрылымға тығып тастайды. Бұл олардың қызметін бақылау үшін керек. Сот сарапшыларына келетін болсақ, бұл техникалық мәселе және түбегейлі ештеңені өзгертпейді.

Судья сараптаманы тағайындаған кезде құжаттарды мемлекеттік сот-сараптама ұйымына жібергенде, ол нақты сарапшыны көрсетпейді

Сараптаманы кімге тапсыру керектігін жергілікті басшылар анықтайды. Егер судья жеке сот сарапшысын таңдаса, ол жіберіп жатқан адамның нақты тегін көрсетеді. Енді судьялар, егер ол сараптаманы жеке сараптамашылардың қолына беруді шешсе, компанияның атауын көрсетуге мүмкіндік алады. Егер бұл компанияда шартты түрде 10 сот сарапшысы жұмыс істесе, онда істі кімге беру керектігін компания директорының өзі анықтайды.

Судьялар шешеді

– Қандай да бір сараптама жүргізу үшін жеке немесе мемлекеттік сот-сараптама ұйымын таңдаған кезде сот неге негізге алады?

– Барлығы судьяның қалауы бойынша, іс жүзінде солай. Олар әрқашан жеке сараптама тезірек шығады дейді. Әрине, бұл мемлекеттік сараптамаға қарағанда қымбат. Тараптардың пікірі де сұралады —

әркімнің қайда жіберу керектігін сұрауға құқығы бар — мемлекеттік ұйымға ма немесе жеке сарапшыға ма. Бірақ судья тараптардан осы ұсыныстардың барлығын жинап, өзі тағайындайды

Әрине, оны кейбір жеке сот сарапшысы “қоректендіреді” деген нұсқа да жоққа шығарылмайды. Заңды құқықты қолдана отырып, ол істің тараптары қарсы болса да, соған артықшылық береді. Осылайша, жеке компанияларға тұрақты табыс әкеледі.

Сатып алуы мүмкін бе?

– Сіздің ойыңызша, жеке сот-сараптама ұйымдарының пайда болуы нәтижесінде параға сатып алынатын сараптамалардың саны артпайды ма?

– Теория бойынша, керісінше болуы керек. Егер жеке нарық дамыған болса және қалыпты бәсекелестік бар болса және сарапшы немесе сарапшы ұйымның абыройы таза болса, олар сұранысқа ие болады. Егер бұл сатылатын сараптама болса, онда ешкім ол жерге барғысы келмейді.

– Бірақ бәрібір сараптамаға қайда жіберу керектігін судья анықтайды ғой, иә?

— Ол әлі де тараптардың пікірін сұрайды. Ал кейбір тарап сот сарапшысын немесе ұйымын жақтайды, өйткені ол содан немесе ұйымнан сараптама сатып алғысы келеді. Сондықтан сатып алуға болатын сараптамалардың ықтималдығы бұрын да болған, бола да береді.

Бюджетті үнемдеу

— Ал мемлекет сот-сараптама ұйымдарының ресми мәртебесін бекіте отырып, жабдықтан бюджет ақшасын үнемдеуді қалай ма?

– Иә, енді оларға мұның бәрін бюджет есебінен қаржыландырудың қажеті болмайды. Мемлекеттік сараптама қаншалықты өтелетінін білмеймін, олардың бюджеттерімен таныс емеспін. Бірақ, өтелмейтін тәрізді. Жеке қолға беру бюджетті жеңілдетеді. Нотариустармен де осындай жағдай болды – 15 жыл бұрын жеке нотариустар мүлдем болған жоқ. Мемлекеттік жеке кеңселерді ұстауға кететін шығындар жоғары болды, және қаралатын істер күннен күнге көбейе берді. Нәтижесінде жеке меншікке қайтару шығындардан құтқарды. Қазір мемлекеттік нотариалдық ұйымдар жоқтың қасы. Сот-сараптама ұйымдарымен де солай болуы әбден мүмкін.