Неліктен ресейлік инфляция бірден біздікіне әсер етеді? – зерттеу

Сауда балансы, өз кезегінде, теңгенің рубльге қатысты бағамына да, инфляцияның өсу қарқынына да әсер етеді.

Сарапшы AERC сайтында жарияланған “Ресейдің монетарлық саясатының ЕАЭО елдерінің экономикасына, атап айтқанда Қазақстанға әсері туралы” еңбегінде ықпал ету факторларын атап өтті.

Ресейдің монетарлық саясатының бізге әсерін зерттеу жақында ғана басталды

Сарапшы 2021 жылы инфляция іс жүзінде бүкіл әлемдік экономика үшін сын-қатерге айналғанын атап өтті. Біз үшін әлемдік экономика ғана маңызды емес, негізгі сауда серіктестеріндегі оның деңгейі де маңызды. Мұндағы басты қызығушылықты Ресей экономикасы тудырады.

2021 жылғы қаңтар-тамызда Қазақстан тауар айналымының жалпы көлемінде ЕАЭО үлесі 25,3%-ды құрады, оның ішінде Ресейдің үлесі – 23,5%.

Ол Қазақстанның импортындағы Ресейдің үлесі экспортқа қарағанда жоғары екенін ерекше атап өтті. 2021 жылғы қаңтар — тамызда Ресейден келетін импорт Қазақстан импортының жалпы көлемінің 35,4%-ын, ал сол кезеңде Ресейге экспорт – отандық экспорттың жалпы көлемінің 10,5%-ын құрады. Импорттың жоғары болуына байланысты Ресей инфляция біздің инфляция динамикасына да әсер етеді.

Сондай-ақ, талдау жасаушының айтуынша,

Ресейдің монетарлық саясатының біздің экономикамызға (және ЕАЭО-ның басқа елдеріне) әсері салыстырмалы түрде таяудан бастап қана зерттеле бастады

Бұл ретте Ресей экономикасы ауқымы бойынша Қазақстан экономикасынан шамамен тоғыз есе және ЕАЭО-ның қалған елдерінің экономикасынан 20 есе артық. Ал үш елде (Қазақстаннан басқа) жан басына шаққандағы ЖІӨ Ресейдің ұқсас индикаторынан 2-ден 8 есеге дейін төмен.

Ресейлік инфляция бізге де әсер етеді

Сарапшы теориялық тұрғыдан Ресейдің монетарлық саясатының ЕАЭО елдерінің экономикасына әсер етуінің бірнеше арнасы бар екенін атап өтті.

1. Инфляциялық арна

Біраз уақыттан кейін Ресейдегі монетарлық саясаттың жұмсаруы Рсей инфляцияның өсуіне әкеледі. Бұрын да айтылғандай, импорттың жоғары болуының әсері бізде де байқалуда.

– Монетарлық саясаттың осы ықпал ету арнасы Қазақстанда кеңінен зерттелген. Атап айтқанда, ҚР Ұлттық Банкінің зерттеуіне сәйкес (2017),

Ресейдегі азық-түлік бағаларының 1%-дық өсімі осы өсім орын алған сәттен бастап үш ай ішінде Қазақстанда ұқсас бағалардың 1-1,5 п. т. жылдамдауына алып келеді

Ресейлік азық-түлікке жатпайтын тауарлар бағасының осындай өсімі Қазақстанда азық-түлікке жатпайтын инфляцияның өсім басталғаннан бастап үш ай ішінде айлық мәнде 2 п.т. кумулятивтік өсуіне алып келеді, – деп жазады сарапшы.

Ресей Банкінің зерттеуі (2020) Қазақстандағы инфляцияның 15,4%-ы сыртқы факторларға негізделгенін көрсетті. Ресейдегі монетарлық өсім жалпы факторлардың 2,5%-ын алады. Салыстырып көрейік: Арменияда – 2,2%, Қырғызстанда – 2,1%.

Сауда арнасы екі бағытта да жұмыс істей алады, алайда тек бір бағытта жұмыс істейді

2. Сауда арнасы

Ресейлік монетарлық саясаттың ЕАЭО елдеріне әсерінің тағы бір ықтимал арнасы, дәлірек айтқанда, олардың Ресеймен сауда балансы. Арна екі бағытта да жұмыс істей алады.

Теориялық тұрғыдан Ресейдегі негізгі мөлшерлеменің төмендеуі Ресей рублінің теңгеге қатысты бағамының төмендеуіне алып келуі тиіс. Бұл өз кезегінде ресейлік тауарларды бағасы бойынша қазақстандық тауарларға қарағанда тартымды етуі қажет. Нәтижесінде Ресейден келетін импорттың мөлшері өседі (алмастыру әсері).

Бірақ сонымен бір мезетте бұл төмендеу Ресей халқының табысын, және нәтижесі ретінде тауарға деген сұраныстың (несиелік қаражаттың арзан болуына орай) арттыруы қажет. Сонымен қатар, бұл жағдайда сұраныс тек ресейлік тауарларға ғана емес, сонымен бірге қазақстандық тауарларға да өсуі мүмкін (кіріс әсері), соның арқасында Ресейге экспорт өсуі керек.

Ресейлік жұмсақ монетарлық саясаттың сауда балансына әсер етуінің түпкі нәтижесі

ауыстыру әсері немесе кіріс әсері басым болуына байланысты болады

— Бірақ, өкінішке орай, сауда арнасының әсерін эмпирикалық түрде анықтау қиынырақ, өйткені екі елдің экспорты мен импорты тек елде қалыптасқан монетарлық саясаттан ғана емес, сонымен қатар басқа да сыртқы факторларға байланысты”, – дейді сарапшы.

Ол соңғы екі жылдағы экспорт/импорт динамикасында, сондай-ақ Ресей Банкінің негізгі пайыздық мөлшерлемесінің динамикасында тікелей байланыс жоқ екенін айтты. Жеке кезеңдерде болмаса. Мысалы, 2018 жылғы сәуірде негізгі мөлшерлемені төмендету және оны 2018 жылғы қыркүйекке дейін 7,25% деңгейінде сақтау. Ол кезде ресейлік тауарлар арзандап, оларға сұраныс артты. Яғни, ауыстыру әсері пайда болды, ал кіріс әсері шамалы ғана болып қалды.

Жалпы Ресейдегі монетарлық саясаттың жұмсартылуы Қазақстанның сауда теңгеріміне әсер етті.

Бірақ оны қатайту кезінде қазақстандық тауарларға ресейлік сұраныстың ауысуы болған жоқ

– Ресейдің жұмсақ монетарлық саясатының сауда арнасы арқылы осындай әсері инфляциялық әсер ету арнасын да күшейтеді. Ресейден келетін импорттың өсуімен

жұмсарған сәтте Ресейден импортталатын инфляцияның Қазақстанға әсері де өсуде,

— деп санайды ол.

Теңгеге қатысты рубль бағамының үштен бір бөлігінің динамикасы сыртқы фактормен анықталады

3. Пайыздық мөлшерлемелер арнасы

Пайыздық мөлшерлемелер арасындағы айырмашылық елдер арасындағы капитал ағынына әсер етеді, бұл өз кезегінде валюта бағамына әсер етеді.

– РФ-дағы негізгі мөлшерлеменің өсуі және ҚР-дағы базалық мөлшерлемемен айырмашылығының азаюы кезінде (негізгі мөлшерлеме қазақстандық базалық мөлшерлемеге жақындайды) ресейлік активтер тартымды бола түседі. Теңгеге қатысты рубль нығаяды (қымбаттайды). Керісінше, негізгі мөлшерлеменің төмендеуі және ҚР-дағы базалық мөлшерлемемен айырмашылығының өсуі (базалық мөлшерлеме негізгі мөлшерлемеден әлдеқайда жоғары болады) теңгенің нығаюына (рубль құнының төмендеуіне) алып келеді, – деп пайымдайды ол.

Ресей Банкінің алдыңғы зерттеуінде былай делінген,

32,7% RUB/KZT айырбас бағамының динамикасы сыртқы күйзелістермен анықталады

Бұл ретте RUB/KZT бағамы динамикасында Ресейдің монетарлық саясатының күйзелісі 10%-ды құрайды.

Ресейдің монетарлық саясаты Қазақстандағы өнеркәсіптік шығарылым көлеміне жанама әсер етеді, бірақ айтарлықтай емес.

Ресей мен Қазақстандағы инфляция қарқыны әртүрлі

Сондай-ақ, автор Ресейде негізгі мөлшерлеме 2020 жылдың ақпан айында 6,25%-дан 6%-ға дейін төмендегенін еске салды. Ал 2020 жылдың сәуірінде тағы да — 5,5%-ға дейін төмендеді. Маусымда мөлшерлеме 4,5%-ға дейін, шілдеде – 4,25%-ға дейін төмендейді. Мұндай қолайлы жағдайлар Ресейде 2021 жылдың наурызына дейін созылды. Содан кейін инфляцияның өсуіне байланысты негізгі мөлшерлемені көтеру сериясы басталды. Соңында, ол 7,5% деңгейінде белгіленді.

Ұлттық банк 2020 жылғы ақпанда базалық мөлшерлемені 9,25% деңгейінде сақтап қалды, ал наурызда оны 12%-ға дейін күрт көтерді. Сарапшы мұны валюталық алыпсатарлықты тежеу қажеттілігімен және мұнай бағасының тарихи минимумға дейін төмендеуі салдарынан теңгенің американдық долларға қатысты бағамының қатты ауытқуымен түсіндірді. Егер 2020 жылғы сәуірде рубль долларға шаққанда 5,2%-ға, ал мамырда тағы да 5,7%-ға құнсызданса, сәуірде теңге долларға шаққанда 5%-ға, ал мамырда 3,26%-ға құнсызданды.

2020 жылғы сәуірден бастап Ұлттық Банк базалық мөлшерлеменің біртіндеп төмендеуін бастады, ол Ресейдегі жұмсақ монетарлық шарттармен сәйкес келді. Бұл 2021 жылдың басына дейін созылды.

– Содан кейін симметрия бұзылады: бұдан бұрын негізгі мөлшерлемені төмендете бастаған Ресей банкі де Қазақстаннан бұрын монетарлық саясатты қатаңдата бастады – 2021 жылғы наурызда. Қазақстан — 2021 жылдың шілдесінде ғана елдегі іскерлік белсенділіктің қалпына келу қарқыны бойынша тұрақты деректер пайда болғанда қатаңдатты – деп еске салды автор.

2020 жылғы сәуірден бастап Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені біртіндеп төмендете бастады, ол Ресейдегі жұмсақ монетарлық шарттармен сәйкес келді. Бұл 2021 жылдың басына дейін созылды.

Түрлі қарқынды инфляцияның түрлі жылдамдығымен түсіндіруге болады (Ресейде 2021 жылы Қазақстанға қарағанда жылдамырақ).

— Айта кету керек, екі елдің ДКП-ны жүзеге асырудағы қадамдардың симметриясын сыртқы соққының Ресей мен Қазақстан экономикасына ұқсас әсерін теңестірумен ғана емес, жақындасу әрекетімен түсіндіруге болады. Бірақ сонымен бірге екі саясаттың салыстырмалылығы қазіргі уақытта Ресейдің монетарлық саясаты соққысының Қазақстан экономикасына әсерін біртіндеп төмендетудің қажетті шарты болып табылады, – деп түйіндеді ол.