Нұр-Сұлтан
Қазір
-1
Ертең
-10
USD
450
+0.72
EUR
490
+1.14
RUB
4.89
+0.01

Неліктен Қазақстанда жеке тұлғалардың банкроттығы институтын құру мүмкін емес? – экономистер

1079
банкрот
Алматыдағы бес адамның өлімі жұртшылықты дүр сілкіндірді. Борышкерді қылмысқа баруға итермелеген жағдай туралы пікірталастар азаймай отыр. Қалай болғанда да, адам өлтіргенді ештеңе ақтамайды. Бірақ болашақта осындай қайғылы жағдайлардың алдын алуымыз керек. Қандай да бір себептермен несиесін төлей алмаған адамдардың өзін-өзі өртеу жағдайлары сияқты.

Үмітсіз жағдайға тап болған азаматтарға жеке тұлғалардың банкроттығы институтын енгізу көмектесе алар еді

“Азаматтардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру туралы” заң жобасы 2018 жылы қаралды. 2021 жылы оны қабылдау керек болатын. Алайда, Министрлер Кабинеті кірістерді жалпыға бірдей декларациялауды енгізгенге дейін бұл Заң жобасы бойынша жұмысты тоқтатты. Дәлелді себептердің бірі сол кезде жүріп жатқан “7-20-25” мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде қарыз алушылардың төлем тәртібінің тәуекелдері болды.

Банкроттық институты не береді?

Экономист Әсет Наурызбаевтың пікірінше, жеке тұлғалардың банкроттығы туралы Заңның қабылданбауы – бұл мыналардың нәтижесі: бір жағынан банктер тәрізді ұйымдастырылған тарап өз мүдделерін тұншықтырады, ал екінші тарап, қарыз алушылар, ұйымдастырылмаған.

– Жеке тұлғалардың банкроттық институты – қоғамдағы шиеленісті төмендету құралдарының бірі

Жалпы, банк заңнамасы бізде одан да жақсы бола алады деп есептеймін. Қазір Тараптар тең емес. Егер азаматтар мен тұтынушылар құқығын қорғау қоғамы әлдеқайда ұйымдастырылған түрде болса, қандай да бір ілгерілеуге қол жеткізуге болар еді. Банкирлердің қуатты қауымдастықтары бар және қымбат заңгерлерді жалдай алады, ал тұтынушылар жалдай алмайды.

Асет НаурызбаевӘсет Наурызбаев, фото kapital.kz сайтынан

Көптеген елдерде жеке тұлғалардың банкроттығы бұрыннан бар, механизмдерін зерттеуге және қолдануға болады. Бірақ ол да оңай емес:

банкрот болған жағдайда адам ұзақ мерзімге құқығынан айырылады. Яғни, борышкер үшін бұл оңай емес. Мүдделер тепе-теңдігі болуы керек – және де ол әлемде бұрыннан бар

Бірақ заңнамалық тұрғыдан алғанда, әрбір іс-әрекетті, мысалы, Батыста қалай жасалғанын жазу керек. Соңғы тұрғын үйін кепілге алмауды міндеттеу керек – бұл белгілі нәрсе ғой, адамның басқа тұратын жері жоқ. Сондай-ақ әлеуметтік тұрғын үй институты құрылуы тиіс, ол осындай жағдайларға және т.б. қолданылатын болады. Сонда адамдарды үмітсіздікке апаратын осындай жағдайлар аз болады, – деп сенеді Наурызбаев.

Біреуі екіншісімен байланысты

Экономист Петр Своик Қазақстанда жеке тұлғалардың банкроттығы институты қажет деп есептейді, алайда оны іске асыру мүмкін емес.

— Алдымен мынадай сұрақ туындайды, неге әлі күнге дейін кірістерді декларациялау институты енгізілмеген? Соңғы он жыл ішінде Үкімет бұл туралы үнемі жариялап келеді

Біреулер бұл үнемі кейінге қалдырылады деп айтуда, өйткені бұл іс басталуы керек шенеуніктер өз кірістерін жариялағысы келмейді. Бірақ бұл тек себеп қана.

Толық жауап Қазақстандағы барлық азаматтардың кірістерін декларациялау жүйесін жүзеге асыру мүмкін еместігінен тұрады. Себебі азаматтар мемлекетпен қандай да бір салықтық немесе басқа да қатынастарда тұрмайды. Олардың аясында азаматтар мемлекет алдында есеп беріп қана қоймай, сонымен қатар өздері үшін осы берген есептерінен қандай да бір артықшылықтарға ие болар еді.

Егер қазақстандықтардың шығыстарының құрылымын қарайтын болсақ, онда бәрі бар. Бұл азық-түлік сатып алу, бұл шығындардың жартысынан көбін құрайды, өйткені бізде барлық жерде жаппай кедейлік бар, бұл коммуналдық төлемдер мен несие төлемдері.

Ал онда салықтар жоқ — шамалы тиын ғана бар

Ресми түрде жұмыс істейтін адамдар өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға қарағанда аз. Сондықтан ешқандай декларация жұмыс істемейді.

Біздің модельге сәйкес келмейді

Жеке тұлғалардың банкроттығына келетін болсақ, Своиктің айтуынша, бұл құбылыс дамыған капиталистік экономикаларға тән. Онда ол әуелгіден “кредитордан қорғау” деп аталады.

– Бұл өте дұрыс атау. Өйткені

мұндай институт қарызға кірген дәрменсіз адамды қалай “тұқырту” туралы емес, сол азаматты қалай қорғауға болатындығы туралы зерттейді

Мемлекет банк пен азамат арасындағы қарым-қатынаста әділ қорғаушы болуы үшін ол өзі осы қатынастардың маңызды бөлігі болуы керек. Бірақ мәселе мынада, біздің елде бастапқы ұлттық несие жоқ.

Ұлттық Банк базалық несиені екінші деңгейдегі банктер арқылы тарату үшін бермейді. Қазақстандағы барлық несиелендіру – бұл “сэконд-хэнд”, пайдалануда болған ақшамен сауда жасау. Тек киімдегі бұрын киілген болғандықтан, бірнеше есе арзан “сэконд-хэнд”-тен айырмашылығы, қаржылық-несиелік “сэконд-хэнд” құны бірнеше есе қымбат болады. Тиісінше, банкирлер мен қарыз алушылардың теңдей қатысуы мүмкін емес. Өйткені несиенің бастапқы мөлшерлемесі өте жоғары, — деді экономист.

Жұмыс істемейтін механизм

Оның пікірінше, мемлекетке банк түріндегі қарыз берушіден қарыз алушының қорғауға тұрарлық па, жоқ па, мұқият талдау үшін ол бұл азамат туралы көп нәрсе білу тиіс. Ол өз азаматтарының тең жартысы туралы ештеңе білмейді. Себебі олар өзін-өзі жұмыспен қамтығандар. Ал адамдардың бір нәрсе белгілі жартысы заңды түрде жұмыс істейді және бухгалтерлік есеп арқылы салық төлейді. Халықтың бұл бөлігі кедей.

— Жалпы, бізде қосалқы шикізатты жартылай феодалдық сервистік экономика. Және

осы модель аясында дұрыс және қажетті механизмдерді көшіру мағынасыз. Жеке тұлғалардың банкроттық институты жұмыс істемейтін болады

Банктердің өздері-ақ оған қасақылық жасауға және жолын жабуға тырысып, оны “қыспаққа алады”. Және оны негізінен арам ниетті қарыз алушылар белсенді түрде пайдаланатын болады, – деп санайды Петр Своик.

Мәселелер көп

Экономист Ақбұлақта оқ атқан борышкермен болған жағдайды жалпыхалықтық деп санамайды.

– Бұл оқиға “байлар да жылайдының” бір мысалы. Себебі оқ атқан өте бай адам. Ол өте қымбат жылжымайтын мүліктерін кепілдікке қойып, өте үлкен несие алған. Бұл несиені төлеуді тоқтатқан кезде, банк сот арқылы міндеттемелерін орындатуға тырысқан. Сот орындаушылары оны полицияның көмегімен орындауға тырысып, оның кепіл затын алмақшы болған. Яғни, бұл жалпы жағдай, солай болуы керек.

Егер Америкада осындай жағдай орын алса, тұрмыстық көрініс дұрыс және түсінікті болар еді, ешкім ашуланбас еді. Адамдар өлді ме? Америкалықтар ондай болып тұратынын айтып, қолдарын бір сілтер еді.

Бірақ біздің жағдайда бұл оқиға абсурдқа айналады. Сұрақ туындайды, неге банк кепілдегі меншікті оның өз құнынан екі есе арзанға сатты, неге оны осындай өнімдердің кәсіби сатып алушысы сатып алды?

Иә, сатып алушы қайтыс болды, өте өкінішті. Бірақ сұрақтар қалады. Бұл қандай таңқаларлық бизнес және ол тәуелсіз бе? Ол аукцион кезінде сатып алды ма, әлде банктермен, сот орындаушыларымен және тіпті полицейлермен қандай да бір уағдаластықтары бар ма? Миллион сұрақ. Соның ішінде біздің соттардың әділдігі туралы. Сот орындаушылары мен полицейлердің де осындай келеңсіз істерге қатысы бар ма? – дейді экономист.

Осының бәрінен шығатын қорытынды экономиканың экспорттық моделін ұлттық модельге өзгерту қажет. Сонда ғана мемлекет бизнес пен азаматтар арасындағы әділ арбитр болады.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз