Мәжіліске кім өтеді? — Данияр Әшімбаев

2016 жылғы өткен сайлауға барлық 6 партия қатысты. Олардың нәтижелері келесідей болды:

• «Нұр Отан» — 82,2%,
• ҚКХП —7,14%,
• «Ақ Жол» ҚДП — 7,18%,
• «Бірлік»  — 0,29%,
• ЖСДП — 1,18%,
• «Ауыл» ХДПК – 2,01%.

Сайлаушылардың келуі 77,12% құрады.

Президент сайлауында

• «Нұр Отан» партиясының кандидаты (Тоқаев) 70,96 алды%,
• ҚКХП-дан (Ахметбеков) — 1,82%,
• «Ақ Жол» (Еспаев) – 5,05%,
• «Ауыл» партиясынан (Рахымбеков) — 1,98%.
• Басқа кандидаттар: Қосанов — 16,23%, Таспихов — 1,98% және Түгел —  0,92% дауыс жинады.

Өткен кезеңде Мәжіліске өткен үш партия өз фракциялары арқылы жоғары деңгейде саяси белсенділік көрсетті. Олар дайындығы жақсы және кем дегенде өткен сайлаудың нәтижелерін қайталауға дайын сияқты.

Сонымен қатар, сайлау туралы заң бойынша олар сайлау жарнасын төлеуден босатылғаны белгілі (тізімге енгізілген әрбір адам үшін ең төменгі жалақының 15 еселенген мөлшері). Мәжіліске өтпеген, бірақ 3%-дан жоғары жинаған партияларға аталған «жеңілдік» қолданылмайды, өйткені қалғандары 0,29-дан 2,01%-ға дейін жинады.

Заңға өзгеріс енгізілді, енді әйелдер мен жастарға (29 жасқа дейін) 30%-дық квота көзделген. Сондай-ақ енді тізімдер алфавит бойынша емес, партияның өзі айқындаған тәртіппен қалыптастырылады. Мәжіліс пен мәслихаттар сайлауына да 7%-дық кедергі сақталады.

Енді партиялардың жаңа сайлауға қалай дайындалып жатқанын көрейік.

Бауыржан Байбектің басшылығымен «Нұр Отан» партиясы қатарына жаңа белсенділерді тартты, бағдарламалық құжаттарды пысықтап, сайлау алдындағы пікірталастар өткізіп, тәжірибе жинақтады. Ал ең бастысы — есепті кезеңде сайлаушылардың атқарушы билік қызметіне қатысты теріс көзқарасын өзгертіп,  ашық праймериз науқанын жүргізді, белгілі бір ребрендингке қол жеткізіп, мықты қадам жасады.

Сонымен бірге, 2016 жылы сайланған мәслихат депутаттарының саяси және ақпараттық кеңістікте болмауына байланысты саяси вакуум айтарлықтай дәрежеде толықты. Мәслихатқа қарағанда мәжілістегі «Нұр Отан» фракциясының қызметі «қайта толықтыруды» қажет етпейді.  Өйткені Нұрлан Нығматулиннің басшылығымен жоғары  белсенділік көрсетті. Сонымен қатар, партиялық қатарларды «тазартты». Әйелдер мен жастар квотасында проблемалар болмайды деп ойлаймын. Бүгінгі таңда фракцияның 24,7%-ы — әйелдер.

Парламент қабырғасында саяси белсенділік көрсеткен «Ақ Жол» партиясының электораттық позициясы жақсы. Азат Перуашевтің басшылығымен «Ақ Жол» карантин шаралары кезінде шағын және орта бизнесті қолдауды дәйекті түрде қолдады, Ұлттық банктің пайыздық мөлшерлемесін төмендетуге және қазақстандық кәсіпкерліктің жұмыс жағдайын жақсартуға ұмтылды. Партия Ұлттық банкті, Денсаулық сақтау министрлігін және фискалдық органдарды қатаң сынға алды. Ақжолдық депутаттардың дәлелді және нақты артикуляцияланған сұраныстары аясында мемлекеттік органдардың жауаптары өте мардымсыз көрінді. «Ақ Жол» Қазақ республикасының 100 жылдығына назар аударған елдегі жалғыз саяси күшке айналды. 6-шы Мәжілістегі 7 депутаттың ішінен «Ақ Жол» партиясынан үш әйел (42,9%) жұмыс істейді.

Айқын Қоңыровтың басшылығымен ҚКХП да белсенді жұмыс істейді. Партия мәжілісте, БАҚ пен әлеуметтік желілерде  белсенді түрде мәлімдемедер жасайды. Жақында ҚКХП зейнет жасын төмендету қажеттілігі туралы мәлімдемесіне байланысты популизмге жол берді деп айыпталды. Бірақ бастама партияға назар аударуға себеп болды.

Партия әлеуметтік және ұлтаралық күн тәртібін сауатты пысықтауда. Әлеуметтік-экономикалық жағдай шиеленісіп, әкімдіктер мен  министрліктердің қателіктері айқын көрінген сәтте билік  кез келген сыртқы қауіптен қорқа бастады. Осыған байланысты «коммунистік белгілерге тыйым салу» қажеттілігі және ҚКХП-ны Социалистік немесе социал-демократиялық партия деп өзгерту қажеттілігі туралы ұсыныстар бірдіре басталды. ҚКХП депутаттық фракциясында екі әйел бар (28,6%).

Менің ойымша, барлық үш партия 7%-дық кедергіден оңай өте алады

Аутсайдерлер

Аутсайдерлерге келетін болсақ, «Ауыл» партиясының перспективалары туралы бірнеше рет айтылуда. Бұл партияны 2000 жылы бір мандатты депутат Ғани Қалиев құрған және ол оның басқарған ауылшаруашылық ғылымдары академиясының құрылымдарына негізделген.

2004 жылы ол 1,73%, 2007 жылы — 1,51%, 2012 жылы — 1,19%, 2016 жылы — 2,01% алды. 2015 жылы Қалиевтің орнына партияны сенатор Әли Бектаев (ОҚО әкімінің бұрынғы орынбасары) басқарды, содан кейін «Ауыл» патриоттар партиясымен бірікті. Орны 2000 жылы депутат Ғани Қасымов құрды (одан кейін бірнеше ай бойы Толымбек Ғабділәшімов басқарды).

2004 жылы ҚПП 0,55%, 2007 жылы — 0,78%, 2012 жылы — 0,83% алды. Көріп отырғанымыздай, бұл партияның сайлау тарихы аса жақсы емес. Партия ақыр соңында жеңіске жетеді деген үміт үзілер емес (олар ел халқының 40%-ы ауыл тұрғындары және  патриоттық партия болғандықтан және ұлтшыл-популистік электоратты тарта алады дейді).

«Бірлік»  партиясы 2013 жылы «Әділет» (бұрынғы Демократиялық партия) және «Руханият» (бұрынғы қайта өрлеу партиясы) деген екі шағын партияны біріктіру арқылы пайда болды. «Бірлік» партиясын құрылыс және мұнай-газ саласында жұмыс істеген ірі бизнесмен Серік Сұлтанғали басқарады, бірақ ол өзінің саяси амбициясын өткен жылдары жүзеге асырған. Қайта өрлеу партиясы 1,97% (1999), «Руханият» — 0,44% (2004) және 0,37% (2007), ҚДП — 0,76% (2004), «Әділет» — 0,66% (2012), «Бірлік» — 0,29% (2016) алды.

Жақында «Ауыл» мен «Бірліктің» бірігу мүмкіндігі туралы мәселе талқыланды, бірақ біріншісі бұл ұсынысты қабылдамады, ал екіншісі сайлауға өз бетінше баратынын мақтанышпен мәлімдеді. Бірақ қазір соңғы партия туралы көп айтылмайды.  Наразылық білдіруші электоратты қажетті арнаға бұру арқылы партияға күш беруге болады. Бірақ мына мәселені еске сала кеткім келеді: 2011 жылы осындай жоспарды «Руханият» партиясының базасында іске асыруға тырысты, ол Жаңаөзеннің айналасындағы дағдарысты қоздыруда теріс рөл атқарды және партия сайлаудан алынып тасталды.

ЖСДП да бар, олар — 4,54% (2007), 1,68% (2012) және 1,18% (2016) дауыс жинады. Бұл ретте партияның бірінші көшбасшысы Жармахан Тұяқбай 2005 жылғы президенттік сайлауда 6,61% алды, ал оның бұрынғы орынбасары Қосанов 2019 жылғы сайлауда «барлығына қарсы» рөлін ойнап, 16,23% жинады.

Оппозиция белгілі бір тәуелсіз есептеулер бойынша кем дегенде 50% алғанын айтады. Соңғы уақытта ЖСДП басшылығында бірнеше жанжалды қақтығыстар орын алды, нәтижесінде  партияда іс жүзінде танымал белсенділер қалмады. Партия сайтында хабарланғандай: «ЖСДП-ның екі қанаты бар: 1. Әйел қанаты; 2. Жастар қанаты».

Тосынсыйлар болмаса, жаңа, 7-ші мәжіліске өтудің нақты мүмкіндіктері тек соңғы жылдары белсенді жұмыс істеген және сайлауға қайта оралған үш саяси партияның ғана мүмкіндігі бар сияқты.