Құрғақшылықтың ауылы алыс емес: қарсыз қыс үміт қалдырмауда – сарапшылар

Өткен жылы құрғақшылықтан қашып құтылу мүмкін болмады, бұл малға азықтың жетіспеуіне, жекелеген аймақтарда малдың жаппай қырылуына әкеліп соқты және сайып келгенде ет құнына әсер етті.

Ғалым Марат Көшімбаев атап өткендей, мұның барлығы климаттың өзгеруінің салдары. Ал ол зиянды қалдықтар мен парниктік газдардың атмосфераға шығарылуына байланысты орын алуда.

Алдын алу шаралары жоқ

– Бүгінде Нұр-Сұлтаннан басқа барлық жерде қар аз. Петропавл, Көкшетау, Алматыда мүлдем жоқ. Судың жетіспеушілігіне келетін болсақ, бұл проблема көбінесе Орталық Қазақстанда байқалады.

Өткен жазда ыстық пен ылғалдың жетіспеуіне байланысты шөп қурап, көптеген үй жануарлары қырылды. Билік, әрине, мұның бәрін алдын-ала болжай алмады. Құрғақшылыққа ұрынған кезде ғана ойлана бастады. Әрине, соңы жақсы болмады. Биылғы жылы да жағдай осындай.

Алдыңғы жылдар аз да болса ылғалды болды, жер де бұл ылғалды сақтап қалды, жер асты сулары жақын болды. Бірақ қазір

қар аз болғандықтан, біріншіден, бізді құрғақ көктем, екіншіден, ыстық жаз күтуде. Егін егу жоспарланған топырақ құрғап кетеді

Сонымен қатар, күзде оңтүстіктегі көптеген фермерлер қыста қар мол түседі деп үміттеніп, күздік дақылдар отырғызған. Өйткені, қар қорғаныс қабатын жасайды ғой. Бірақ, үміттері ақталмады. Сонымен қатар, алдағы өрттің салдарынан орман алқаптары азаяды. Әсіресе, оған Семей, Өскемен, Көкшетау, Алматы облысы және ОҚО шалдығады, — деп атап өтті ол.

Су мәселесі

Құрғақшылық мәселесімен күресу мақсатында Қазақстан Үкіметі судың орнына электр энергиясымен алмасу үшін көрші елдермен шарттар жасасуда. Мысалы, Қырғызстанмен. Бірақ қазіргі уақытта электр энергиясының жетіспеушілігі бізде де байқалады. Ғалымның пікірінше, су мәселесін жаһандық деңгейде шешу керек.

— Мен бізде бар жер асты суларын сорып алу керек деп бірнеше рет айттым. Аралдың таяздануы елдің көп бөлігіндегі бүкіл экожүйені бұзды, бірақ оны жер асты суларының көмегімен толтыруға болады.

Қытай шекарасынан бастап Балқашқа және Аралға қарай жерасты суын сору керек. Мұны арнайы орнатылған жел сорғыларының көмегімен жасауға болады. Бұл су ешқайда ағып кетпейтіндей етіп, бетондалған қабырғалары бар жасанды су қоймаларын жасау керек

Жер асты сулары бізде тек Алматы облысында ғана пайдаланылады. Ал Қазақстанның қалған аумағында қолданбайды. Елордада Жер асты суларының артық болғаны соншалық, тіпті сыртқа шығып жатады. Талдыкөл көлі – осының жарқын мысалы. Билік оны көміп тастайды, олай істемеу керек.

Жоғарыда отырғандай тәжірибесі жоқ, өздерін элита санайды. Жаһандық деңгейде су тапшылығы мәселесін ешкім шешкісі келмейді. Су ресурстарына жауап беретін бізде уәкілетті орган да жоқ.

Экология министрлігі бәріне атүсті қарайды. Бұл ретте су ресурстарын бөлуді қалыптастыратын гидротехникалық құрылыстар ешкімге тиесілі емес және ешкім реттемейді.

Бұл өте қауіпті құрылымдар. Егер оларды шайып кетсе, барлық су елді мекендерге де, аграрлық салаға да үлкен зиян келтіруі мүмкін. Өйткені, бақылаудан шықса, олар Жердің ең құнарлы қабатын шайып кетеді, содан кейін онда ештеңе өспейді, — дейді Көшімбаев.

Тағы да бағаның өсуі

Аграрлық сарапшы Кирилл Павловтың айтуынша, бес-жеті жылдан бері барлығы айтып жүрген жаһандық жылынуды біз қазірдің өзінде сезініп жатырмыз. 2021 жылдың жазында 2022 жыл одан да нашар болатынын түсіндік.

– Тікелей салдары бүкіл ауыл шаруашылығы саласына, атап айтқанда мал шаруашылығына қатысты. Мал азықтың жетіспеуінен мал басы азаюда. Саналы фермер (шаруашылықты дәстүр үшін емес, пайда табу үшін жүргізетін) өзінің малын азықтандыра алмайтынын түсінеді де, оның бір бөлігін сойып тастайды. Бізде қазір айтарлықтай мал басын жоғалту қаупі бар.

Ал қазір қардың жоқтығы мен қысқы жауын-шашынның аздығынан көріп отырғанымыздай, 2022 жыл құрғақшылық болады деп есептесек, бізде уақыт аз қалды.

Оңтүстікте жауын-шашын енді болмайтын тәрізді. Біз үлкен ылғал тапшылығы болатынын түсініп отырмыз. Мал азығы жүз пайызға қымбаттайды

Себебі қазіргі инфляция жағдайында дизель отынынан бастап, тұқым мен тыңайтқышқа дейін бағалары қымбаттайды. Тіпті судың да өзіндік құны өсті. Ауыл шаруашылығы кәсіпкерлерінің шығындарының артуына орай табыс аз болады. Сондықтан баға бәрібір өседі.

Ал егер өткен жылдағыдай су тапшылығы орын алуы мүмкін болса, алыпсатарлық атмосфера пайда болады. Шын мәнінде, егер өткен жылы Маңғыстау облысы мен Қазақстанның оңтүстігінен келген кейбір сарапшылар тарапынан шу туындамаған болса, елдің солтүстігі мен шығысындағы бағалар онша көтерілмес еді, — дейді ол.

Шешімдер мен салдарлар

Оның пікірінше, судың жетіспеушілігі бастапқы қиындық емес, ішкі қиындық.  Бастапқысы – мал өсірушілердің мүддесі үшін ішкі нарықтың азық-түлік қауіпсіздігін және жемшөппен қамтамасыз ету.

— Қазіргі жағдайда бізде экспорт азаяды деп ойлаймын. Бұл ретте ет пен мал экспортына қазір тыйым салынған. Рұқсат етілгендердің экспорты төмендейді. Қазіргі жағдайда астық экспорты,

– дейді Павлов.

Су мәселесіне қайта оралсақ, ол көршілес елдермен, соның ішінде Қырғызстан мен Өзбекстанмен трансшекаралық өзендер бойынша жасалған шартқа сәйкес су жеткізу жөніндегі уағдаластықтар сақталатынын түсіндіреді. Тағы бір айта кететін дүние, іс жүзінде мұның бәрі ресми түрде жүзеге асуда.

– Шын мәнінде, қалыпты көлем тек 2020 жылы Өзбекстандағы Сарыдоба су қоймасында бөгет жарылған кезде ғана болды

Өзбекстан, өз беделін толық бұзбау үшін, сұраныстан да артық көлемде су жеткізді. Бірақ 2021 жылы біз сұраған судың 60-70%-ын алдық. Біз олардың өздерінде де су тапшылығы болғанын түсінеміз. Оған қоса, егер Алматы облысындағы Іле өзенінің су ағыны туралы айтатын болсақ, Қытай тарапынан біз су көлемінің азаюы мен кемуін ұдайы байқап отырмыз.

Шамамен айтқанда, олар бізді өлтірмейтіндей — дақылдар қурап қалмайтындай және фермерлер банкротқа ұшырамайтындай мөлшерде ғана су береді. Әрине, қосымша өнімділік туралы әңгіме жоқ. Кезінде бізде мемлекеттік менеджмент қате болды. Ұлтаралық жобалар әзірленіп жатқан кезде, біз оларға өз әлеуетімізді көрсеттік, және бұл, көріп отырғанымыздай, сәтсіз қадам болып шықты, — деп қорытындылады сарапшы.