Қазақтың қалыңдықтары қалай келіншек болды – ұлттық дәстүрлер туралы шындық

Мұның бәрін түсініп, күйеуінің туыстары оған жаңа үйге тезірек бейімделуге көмектескен. Ол үшін үй көрсету немесе отқа шақыру – туыс-туғандары үйін көрсету немесе жай ғана қонаққа шақыру ырымдарын жасаған.

Әзіл аяқталды

Жігіттің жақын туыстары мен көршілері кезек-кезек жастарды қонаққа шақырады. Олар шағын дастархан жасап, келінмен танысты, сыйлықтар берді және келінге сынай қарады: олар жігіттің бағы жанды ма әлде жар таңдауда жолы болмай қалды ма деп, тезірек соны білуге асықты.

Келін де өзімен бірге кішігірім сыйлық ала келеді: кілем, әшекей бұйым немесе көйлектік мата. Қазақтарда қонаққа құр келу деген әдет жоқ. Кішкентай нәрсе болса да ала келеді. Қалалық гүлзардан гүл терсе де. Бірақ бұл, айталық, күрделә нәрсе емес. Оның не қиындығы бар: қонаққа бару, көңіл көтеру жаман ба? Бірақ, қайталап айтамын, кез келген қазақ қызының өмірі тұрмысқа шыққанда толығымен өзгерді.

Және бірте-бірте оның санасына, тойдағы сазды дауысты ер адамның домбырамен бетін ашқанда айтқаны әзіл емес екені жете бастайды. Ол шындықты айтты. Енді ол қатаң тәртіппен өмір сүреді.

Келіннің жұмыс күндері

Бұл ережеде анық жазылған: бәрінен бұрын тұру, төсек жинау, бөлмені желдету, сиыр сауу, үйді тазарту, от жағу, самауыр қайнату, бауырсақ пісіру, сүтті жылыту, сұрақтар қоймау, қысқаша және нақты жауап беру және күлімсіреп, жылы шыраймен жүру.

Тіпті енесі ұйқысынан сол аяғымен тұрып, бұған алакөзбен жақтырмай қараса да. Жауап ретінде, келіні ұстамдылық көрсетіп, сабыр сақтап, сондай бақытты екенін, сол үшін де қуаныштан жарылуға дайын тұрғанын көрсетуі тиіс.

Су әкелуге құдыққа барып, екі фляг су тасып, сепаратордан бес литр қаймақ алып, күйеуі соңғы рет бір есінеп алып, дастарханға жайғасқанға дейін күтіп отыруы тиіс. Айтпақшы, оның да қандай көңіл-күйде оянатыны белгісіз. Аяқ киім ала жүгірмесіне кім кепіл?

Не? Қорқынышты ма? Сабыр етіңіздер. Жай асыра сілтегенім ғой. Ондай да болған (қазір де бар). Бірақ бұл әр үйдегі жағдайға байланысты болды. Бір үйде келінге қызметші ретінде қараса, енді бір үйде періште сияқты көреді. Тіпті бастапқы кезде жұмыс та істетпейтін. Үйренгенше еркелеткен. Содан кейін ол өзі-ақ араласып кететін.

Сынау өнері

Және тағы да, қайталаймын, келінге оңай болған жоқ. Барлығын есте сақтаумен қатар: кімнің кім екенін, қайдан келді, қандай орны бар, кім не үшін жауап береді… Олар болса көп. Есіңде сақтап көр.

Онымен қоймай жақын жандарға есім мен лақап ат ойлап табу керек болды: келін ешкімнің атын атауға болмайды. Міне, осы кезде ойының жүйріктігі сыналады. Есімдер ойлап табады. Қылықтары мен келбетіне, мәртебесіне, мінезі мен табиғатына дөп келетіндей. Және бұл құлаққа жағымды естілуі керек. Көркем естілуі қажет. Мейірімді.

Тікен, Қабан, Кірпіш, Пері, Ауру, Гондурас, Ақымақ, Тентек, Өтірікші, Зағипуша-алтын қолуша деген сияқтылар қолданылмайтын. Мұндай үрдісті ат тергеу деп атайды. Яғни, ат ойлап табады.

Келіннің жасырын тілі

“Өз еркімен келген елді мекенде” шамамен бір жыл кездесу, сәлемдемесіз өткізетіндіктен, оған үйге қысқа хат жіберуге рұқсат етілді. Ол кезде қағаз жоқ еді. Сия қаламдары да. Имейл әлі іске қосылмаған, Instagram да, “Одноклассники” де жоқ, Facebook-те ешкім отырмайтын, бірақ кездейсоқ жолдан өтетін адамдар сәлемдемені жеткізетін.

Сондықтан олар шифрланған хатты пайдаланды: олар қарапайым сулықты немесе кез-келген әдемі шүберекті алып, оған өрнектер салды. Шушинскийге жер аударылған Лениннің жіберген хаттары сияқты.

Үйде анасы сәлемдемені алып, ашып қарайтын. Егер қошқармүйіз салса, демек:

«Апа, жағдайым қиын. Құтқарыңдар!» дегені.

Егер құсмұрын түріндегі нәзік сурет салынса, демек:

«Демек, бәрі жақсы, жағдайым ойдағыдай. Өз үйімдегідей жүрмін” дегені.

Егер ата-анасы осындай сәлемдеме алса, қатты қуанып, бір қойды пышаққа жығатын. Әдеттегідей, қазақтарда жақсылық үшін де, жамандық үшін де жауап беретін – қой. Қуанышты жаңалық естігенде ата-анасы қойды құрбандыққа шалып, атап өту үшін бәрін қонаққа шақырған.