Қазақтар балаларын қалай саудалады – ұлттық дәстүрлер туралы бар шындық

Дәлірек айтқанда, ата-бабалары бір кездері біреулерге орынсыз кірпіш лақтырған сияқты, енді сол қайтып келді. Енді ол дөп тиді. Мұндай отбасыларға жанашырлықпен емес, күдікпен қарады – “не бүлдірді екен…” дегендей.

Қазақтың ең қорқынышты сөздерінің бірі: “Тұқымың құрысын! Тұтымсыз қал!” Қандай қорқынышты. Қатты көңілі қалғанда осылай айтылған. Мұндай сөзден ауыр ештеңе болған жоқ. Бұл сөз үшін бетін бұзуға дейін баратын. Және тек бетін ғана емес…

Өмір кино емес

Жалпы, біздің танымал әдебиетшілеріміз өздерінің көп беттік шығармаларында құмарлана әрі ностальгиямен суреттеген және соншалықты әсем көрініспен біздің әйгілі кинорежиссерлеріміз түсірген және түсіруді жалғастырып келе жатқан осындай оқиғалар әрқашан шындық бола бермейді.

Жалпы, біздің танымал әдебиетшілер өздерінің көп беттік шығармаларында осындай құмарлық пен ностальгиямен суреттеген және соншалықты әсем түсірген және біздің әйгілі кинорежиссерлеріміз түсіруді жалғастырған нәрсе әрқашан шындық бола бермейді.

Дәлірек айтқанда, жартылай шындық бар. Көшпелі өмір салты романтизмге онша әсер етпеді және демалыс орындарына аса ұқсамады. Сондықтан оны тым поэзиялаудың қажеті жоқ деп ойлаймын.

Тіпті қатал табиғатпен етене бірлесу мәжбүрлі іс болды және адамдарға бұл өте қиынға түсті деп айтуға болады. Балалары ауырды. Шетінеп кеткен кездері болды. Өлім деңгейі жоғары болды. Сондықтан біздің ата-бабаларымыз кейде қулыққа барды.

Зұлым рухтарға арналған театр

Мысалы, қандай да бір отбасы баласынан айырылды делік. Содан кейін келесі жолы әйел тағы босанған кезде, ол үйге бақсы (сиқыршы, емші) келіп:

– Баланы беріңдер! – деп барлығына естілетіндей айғайлады. – Сендер оны менен ұрлап алдыңдар!

Солай алып кететін. Ата-анасы әрине, қарсы шықты, бірақ бақсы жеңетін. 5-6 күннен кейін ата-анасы жаңағы баққсыға барып, онымен саудаласатын. Дауыстарын шығарып,и барлығы еститіндей айғайлап сөйлесетін. Ауыл адамдары ғана емес, зұлым рухтар да естуі керек.

Егер шынын айтсам, онда бұл ойынның бәрі бірінші кезекте соларға бағытталды. Яғни, байғұс балалар қиналғанына кінәлі адамдар. Балаларға ауру жіберіп, өздерімен бірге басқа әлемге алып кетеді деп сенді.

Ұзақ сауда-саттықтың нәтижесінде бақсы келіседі. Мысалы, бір қап тезекке. Немесе қойдың санына. Бір сөзбен айтқанда, ата-аналар баласын “сатып алды”

Сатушы – бұл жағдайда бақсы – “сатып алынған” баланы киіз үйдің керегесінің астынан (торлы қабырға) шығарып, осы әрекетті арқылы зұлым күшті шатастырды, өзі іште қалды, ал сатып алушылар – бұл жағдайда ата-аналар – жандары жай тауып, үйлеріне қайтты..

Енді бала өздеріне тиесілі, өйткені олар баласын “адал” жолмен сатып алды, енді оны ешкім ала алмайды. Тіпті өлім де.

Бақыт туралы лирикалық шегініс

Сондай-ақ, баланы егде жастағы әйелдердің аяқтарының арасынан өткізу дәстүрі болған. Бұл “Тақымынан өткізу” делінді. Негізінен қыздарға жасалды. Әдетте ұлдарды атақты адамдардың жылқысының астынан “өткізген”.

Ал егде жастағы әйелге келсек, таңдау оңай болған жоқ. Кәдімгідей әжелер кастингін ұйымдастырды: оған ең жақсы деген, көп баласы барларын таңдады. Бұл жақсы ниетпен жасалды. Мұндай амалдан кейін балаға ештеңе қауіп төндірмейді және ол ұзақ өмір сүреді әрі қуанышты, жолы болғыш, дені сау және бақытты болады деп сенді.

Ата-аналардың көзі тірісінде асырап алу

Кейде нәрестені еденнің астына жасырды. Кастингтен кейін әрине. Оған ұзақ өмір сүрген әжелер алынды. Мұндай рәсімнен кейін балаға оған қатысқан әжелердің санына байланысты Үшкемпір, Төрткемпір, Бескемпір және т.б. деген есім берілді.

Бала асырап алу дәстүрі де болды. Немесе бөтен адамның қызын асырап алу. Әрине, нағыз ата-аналарының келісімімен. Әдетте  осындай шетін іске жақын туыстары қатысты. Тағы да, егер жастарда балаға қатысты қиындық болса.

Мұндай дәстүр асырап алу деп аталды. Сөзбе-сөз айтсақ – өсіру, асырау. Бұл қалай жасалды? Барлық туыстар мен туғандар жиналды. Көршілер де қосылды. Олар дөңгелене отырды. Жаңа тағайындалған ананы халыққа таныстырды. Мақтады.

Содан кейін ол баланың оң қолына қой сүйегін, дәлірек айтқанда, қойдың асық жілігін ұстатып, баланың қазірден бастап өзіне тиесілі екенін көпшілік алдында жариялады. Барлығы бұл ақпаратты басқаларға жеткізуі тиіс болды. Бұл ретте асырап алынған балалардың құқықтары туған балалар сияқты болды.