Қазақстанның алма генофондына қауіп төніп тұр: Талғардағы тәлімбақтың орнына жол салынады

Талғар ауданының әкімдігі  мемлекет мұқтажы үшін жекеменшік иелерінен жер телімдерін сатып алып,  жалпы ұлттық құндылығы бар алма питомнигі арқылы өтетін жол салу туралы шешім қабылдады. Тәлімбақтың 100 жылдық тарихы бар,  онда жүздеген алма мен алмұрт сорттарының үлгілері жинақталған. Кейбір түрлері әлем бойынша бізде ғана бар.

Бірегей ағаштардың құны 5 мың теңге

Бірақ ғалымдар берілген жоқ. Қарамағында бірегей БАҚ бар Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ҒЗИ елорданың сол жағалауында министрліктің назарына жеткізіп, шу көтерді. Келіссөздер басталды. 2019 жылдың сәуір айында ҒЗИ директоры Серік Садықов ұжым тәлімбақты сақтап қалғанынын хабарлады.

Жол құрылысының жобасы қайта қаралды және құлатылады деген алма қорының басым бөлігі сақталып қалады

Алайда  1000-нан астам алма және бағалы алмұрт ағаштарына әлі де жойылу қаупі төніп тұр.

— Жол құрылысы басталар алдында біз осы ағаштарды басқа жерге көшіруіміз керек, — дейді Серік Садықов. — Бұған уақыт қажет. Ең кем дегенде 2020 жылдың соңына дейін, ал әкімдікке жол салу керек.

Аудан басшылығы бұл ағаштарды 5 млн теңгеге бағалаған, бірақ шын мәніндегі бағасы бұдан 10 есе жоғары

Біз тағы да даулай бастадық. Ол кезде Талғар ауданының билігі бізге учаскені мәжбүрлеп алып қою және өтемақы құнын анықтауды талап етіп сотқа жүгінді. Өкінішке орай, жол құрылысының басталу мерзімі де анықталмаған. Біз ағаштарды құтқарып үлгермейміз бе деп қорқамыз.

Серік Садықов, сурет: Сергей Алексеенок

Айта кету керек, құжаттардан байқағанымыздай, әкімдікке  ағаштарды 5 млн теңгеге бағалауға «Capital Assessment Group» ЖШС көмектескен.

Бірақ Алматы облысының ауданаралық экономикалық соты өз бағасын белгіледі. Бағалау кезінде Алматы облысының мемлекеттік сарапшыларында арнайы бағдарлама жоқ болғандықтан, ағаштардың құнын тәуелсіз сарапшы ұйым анықтап, 66 млн теңгеге бағалады. Бұл әкімдік бағалаған бес миллионнан әлдеқайда жоғары сома.

Қалай да үнемдеу керек!

Бірінші инстанция соты істі шенеуніктердің пайдасына шешті және бау-бақша жерін мәжбүрлеп алу туралы қаулы шығарды.

Өтемақы сомасы 66 млн теңгені құрады. Ғалымдар онымен келіскенмен, әкімдік келіскен жоқ

Ағаштарды қайта бағалау үшін жаңа сараптама жүргізуді талап етіп, апелляциялық шағым түсірді. Арзанырақ болар деп үміттенеді.

Аудандық шенеуніктер де, облыстық шенеуніктер де өздері жойғысы келетін ағаштардың құндылығын білмейді. Олардың міндеті — жол құрылысына кететін шығында барынша үнемдеу.

Талғар ауданының әкімдігі талап еткен қайталама кешенді сот сараптамасы  алмұрт пен алмұрт ағаштарын 56,6 млн теңгеге бағалады. Бірақ Алматы облыстық сотының апелляциялық инстанциясы әзірге өз қаулысын шығарған жоқ — процесс карантинге байланысты созылды.

Айтпақшы, бұл әкімдік қызметкерлеріне арасында бақшаға барып, көзі түскен жерге қарап қайтуға кедергі келтірмеуде. Енді екі мәселенің шешімін күту керек:

• Жеміс-көкөніс институты ағаштарды қайта отырғызуға қажетті ақшаны қашан алады;
• ғалымдарға мыңнан астам құнды ағаштарды көшіруге уақыт беріле ме?

Екі мәселе бір-бірімен тығыз байланысты. Ақша болмаса, көшіре алмаймыз. Ал жол құрылысы басталады. Нәтижесінде аудандық жол немесе елдің баға жетпес алма генофонды жеңетінін сот қана анықтайды.