Қазақстандықтарды реформалар көбірек қызықтырады, бірақ оларды көп тыңдамайды – зерттеу

Басым көпшілігінің авторлары әкімдіктер мен мәслихаттар болды, өйткені заңдар немесе бұйрықтар орталық деңгейде қабылданғаннан кейін олар өз аумағында шешімдер мен қаулыларды бекітуге міндетті.

Көшбасшы министрліктер: Денсаулық сақтау — 554 жоба, Индустрия және инфрақұрылымдық даму – 431, Білім және ғылым – 336, қаржы – 366 жоба.

Өңірлік арақатынаста ең көп НҚА жобаларын әзірлеген әкімдіктер:

• ШҚО – 1 936,
• Қостанай облысы – 1 811,
• Ақтөбе – 1 504,
• СҚО – 1 313,
• Ақмола облысы – 1 080,
• Қызылорда – 1 075,
• БҚО – 933 жоба.

Мемлекеттік органдарда қоғаммен диалогқа баруға барлығы дайын емес

Белгілі болғандай, әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы жобаларға азаматтар көп көңіл бөледі екен. Бұл сала үшін қатысу және ықпал ету индексі 63,5 баллды құрады. Одан басқа:

• экономика – 46,7 балл,
• әскери есеп және қауіпсіздік – 37,6 балл,
• мәдениет, дін, БАҚ – 36 ұпай,
• өнеркәсіп саласы – 36 балл болды.

Жыл қорытындысы бойынша заң жобаларын талқылауға қатысу индексі 38,9 балды құрады

Бұл төмен көрсеткіш болса да, алдыңғы 2018 жылғы зерттеумен салыстырғанда айтарлықтай өскен. Ол кезде бұл көрсеткіш 29,6 балл болды.

– 2020 жылдың қорытындысы бойынша қатысушылар саны 500 жаңа жеке және заңды тұлғалардан асып түсті. Қатысушылар арасындағы арақатынас былайша бөлінді: ерлер – 55%, әйелдер – 23%, заңды тұлғалар – 42%, — деп атап өтті Transparency Kazakhstan.

Бұл ретте заң жобаларын әзірлеген мемлекеттік органдарда қоғаммен диалогқа түсуге барлығы бірдей дайын бола қойған жоқ. Сонымен қатар, мұндай дайындықтың одан әрі төмендеу үрдісі байқалады, өйткені “жалтарма жауап” пен немқұрайлы жауаптардың үлесі артты.

Ең көп кездесетін жауаптар:

• есепке алынады немесе есепке алынды
• жауабы жоқ жауап,
• сұрақтарға сәйкес келмейтін жауаптар,
• ұсынысты басқа уақытта қарастыруға дайын болу.

Қоғамдық талқылауларға қатысушылардың пікірлері мен мемлекеттік органдардың жауаптарының арақатынасы жоғары болғанымен, соңғыларының жауабының сапасы “ақсап тұр”.

– Мемлекеттік органдар тарапынан НҚА жобаларын көпшілік алдында талқылауға тарту 13,8 баллға төмендегені байқалады.

Биліктің қоғамдық талқылаулар аясында ұсыныстарды талқылауға дайындық индексі 2020 жылдың қорытындысы бойынша 62 баллды құрады,

– дейді авторлар.

Бұл ретте азаматтар тарапынан дұрыс емес пікірлердің үлесі керісінше төмендеді.

Азаматтық ықпал айтарлықтай төмендеді ме?

Авторлар техникалық қателіктер санының өскенін ерекше атап өтті.

Грамматикалық, стилистикалық және тіпті құқықтық қателіктерге байланысты қайта жарияланған НҚА үлесі бір жоба бойынша 6-8 реттен 15-45 ретке дейін өсті.

Сонымен қатар, мемлекеттік органдардың порталдарында қоғамдық талқылаулардың нәтижелері бойынша ашықтықтың төмендігі байқалады. Зерттеу авторларының пікірінше, Парламенттің екі палатасының сайттарында ашықтық артқан.

Қоғамның НҚА-ның қорытынды нұсқаларына әсер ету дәрежесін анықтау үшін сарапшылар алдымен мемлекеттік органдардың 5,2 мың жоба бойынша түсініктемелері мен жауаптарын, содан кейін қабылданған НҚА жобаларымен салыстырды.

Мемлекеттік органдар ұсыныстар мен ескертулердің 54,8%-ын мақұлдады. Азаматтар мен компаниялардың 3,3 мың жоба бойынша мақұлданған 7,5 мың ұсынысының ішінен қабылданған 1,5 мың нормативтік актінің соңғы нұсқаларына 2,3 мың идеясы кірді.

Жалпы, заң шығару процесіне азаматтық ықпал ету индексі 2020 жылдың қорытындысы бойынша 23,9 баллды құрады.

Алайда, алдыңғы зерттеу 38,9-ды көрсетті, яғни нәтиже үштен бірге төмендеген

Зерттеу нәтижелері бойынша сарапшылар бірқатар шараларды ұсынды. Олардың арасында:

1. НҚА жобаларын талқылауға қатысу және заң шығару процесіне ықпал ету мүмкіндіктері туралы белсенді түсіндіру жұмыстарын жүргізу. Заң жобалау жұмыстарының жоспарына еркін қол жетімділік беру.

2. Көпшіліктің талқылауына қатысушылардан келіп түсетін ескертпелерге, ұсыныстарға және қарсылықтарға егжей-тегжейлі және негізделген жауаптар берудің сапа стандартын немесе тәсілдерін әзірлеу.

3. Талқылауға жарияланатын НҚА жобалары бойынша құжаттар пакетін қалыптастыру тәртібін қайта қарау. НҚА жобасын қабылдау нәтижесінде қандай салдарлар күтілетінін нақты түсіндіру форматында түсіндірме жазбаның болуын қарастыру. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ғылыми және лингвистикалық сараптамалардың нәтижелерін қоса беру.

4. НҚА әзірлеуші мемлекеттік органдар жобаларды талқылау бойынша берген есептерін өздерінің интернет-ресурстарында жарияласын. Оның ішінде “Ашық НҚА” порталында қоғамдық кеңеспен, бизнес-қауымдастықтармен талқылау нәтижелерін де.

5. Әділет министрлігі Эталондық бақылау банкі сайтының Нұр-сұлтан қаласы бойынша НҚА бөлімінің, “Ашық НҚА” порталының “Санаттар” бөлімінің ашықтығын арттырсын.