Нұр-Сұлтан
Қазір
4
Ертең
-2
USD
449
-1.43
EUR
484
-3.48
RUB
4.86
0.00

Қазақстандық ГЭС-терді арабтарға сату: “кіріскелі жатқанда бізді жаңылыстырып жіберді” – сарапшы

112
Арман Қашқынбеков, фото Интерфакс-Казахстан
Жалпы, қазақстандық екі энергетика маржаны — Шүлбі және Өскемен ГЭС-терінің Араб инвесторларына сатылуы туралы бұл мәміленің өзі 2021 жылғы қазанда-ақ көп шу туғызды. Сарапшылар оны сыбайлас жемқорлыққа қатысы бар қылмыс, ұлттық энергетикалық қауіпсіздікке нұқсан келтіру, қазақстандық ақшаны Отанға жақын жерде ұстау деп де атаған болатын.

2021 жылғы 28 қазанда ескі Үкімет заң жобасын Парламентке енгізгеннен кейін Қазақстанның электр энергетикасына арабтардың келетіні туралы ұмытылған сияқты еді. Ал біз ол екі ГЭС-тің инвесторына оларды тапсырудан басқа тағы нені білдіретінін еске саламыз.

“Қазақстан мен Біріккен Араб Әмірліктері 6 млрд доллардан астам сомаға бірлескен жобаларды жүзеге асыруда”, — делінген ресми хабарламада. – “Жобалардағы БАӘ өкілі ретінде Abu Dhabi Developmental Holding Company PJSC анықталды (басқа дереккөздерде ADQ холдингтік компаниясы және TAQA энергетикалық компаниясы аталған — ред.). Заң жобасына жасалған қосымшада стратегиялық инвестициялық жобалар атап өтілген, соның ішінде: күн және жел электр станцияларын салу, Алматы қаласы мен облысында жаңа газ электр станцияларын салу. “Самұрық-Энерго” АҚ, Екібастұз ГРЭС-1, Екібастұз ГРЭС-2, “Мойнақ ГЭС” АҚ, “Шардара ГЭС” АҚ 49% иеліктен шығару, ЖЭО-2-ні қоршаған ортаға әсерін барынша азайта отырып, “Алатау Жарық Компаниясы” АҚ жаңғырту”.

Жекешелендіру қорқынышты емес, оның шарттары қорынышты

Міне, 12 қаңтарда БАӘ-мен жоғарыда аталған мәміле Қазақстанның бастамасы бойынша жасалмайтыны туралы құрғақ ақпараттық хабарлама пайда болады. Себептері айтылмады. Дегенмен себептері өте қызықты. Біз ол туралы Қазақстанның Жаңартылатын энергетика қауымдастығының құрметті Бас директоры және директорлар кеңесінің мүшесі Арман Қашқынбековтен сұрадық.

– Қазақстанның энергетикалық қауіпсіздігінен бастайын. Бұның артында не жатыр? Қазіргі мағынада энергетика – тек электр энергетикасы ғана емес, сонымен қатар мұнай-газ саласы да. Біз мұнай-газ энергетикалық кешеніне шетелдік инвесторларды көптен бері тартып келеміз, – дейді сарапшы. – Неге электр энергетикасында да солай істемеске?

Мұнда жағдай қиын – станциялар ескі, желілер 90% тозған және ештеңе жасалып жатқан жоқ. Яғни, қиындық бар, энергетиктер дабыл қағуда, бірақ бір де бір электр энергетикасын дамыту бағдарламасы да, жаңартылатын көздер де, оның жобасы да жоқ. Президенттің Энергетика министрлігіне жаңа энергия теңгерімін жасау жөнінде өткен жылғы тапсырмасынан басқа, оның әлі жобасы да жоқ.

— Яғни, сіз электр энергетикасына инвесторлар тарту — мәжбүрлі және өте тиімді шара деп ойлайсыз ба?

– Барлығы жағдайға байланысты. БАӘ-мен жасалған мәміле туралы хабарлаған кезде қазақстандық “Самұрық-Қазынаға” ұқсас тәуелсіз қор болып табылатын Абу-Дабилық компания туралы сөз болды.

Ал шын мәнінде ГЭС-ті әлеуетті сатып алушы үлкен компания болса да, Араб Әмірліктерінің девелоперлік компаниясы болып шықты. Бір қызығы, келіссөздер деңгейінде де бізге шынайы ақпарат берілмеді

Неліктен сату жоспарлары қайта қаралуда? Мұнда екі жақты бірдеңе бар. Бәлкім, жаңа “ескі” Үкімет бұл келісімді Қазақстан үшін көбірек тиімді болу жағынан қайта қарағысы келетін шығар. Мысалы, олар ГЭС пакеттерін 100% инвесторға бермей, Маргарет Тэтчер заманындағы Ұлыбритания мысалындағыдай акциялардың 25% мөлшеріндегі “алтын пакетін” мемлекетке сақтап қалуды жоспарлауы мүмкін.

Қызыл Жалау инвесторды үркітіп жіберді ме?

— Екінші жағынан, араб тарапының өзі де ойын өзгерткен болуы мүмкін. Себебі соңғы оқиғалардың салдарынан Қазақстанда саяси тәуекелдер артты.

Олар ірі шетелдік бизнес үшін №1 қызыл жалауша болып табылады. Сондықтан, мүмкін, Араб жағынан осындай сақтық шаралары пайда болған шығар

Мәміле өте тез жасалды. “Самұрық-Қазына” қоры инвесторлармен келіссөздер жүргізді. Шүлбі және Өскемен ГЭС-нің тарихы өте ұзаққа созылды. Олар өте ұзақ уақыт әйгілі американдық AES компаниясының басқаруында болды. Американдықтардан кейін ГЭС-тің бірнеше басқа қожайындары болды. Енді қазір олар мемлекет меншігінде. Енді Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті бұл активті не істеу керектігін ойластыруда.

Әрине, қазіргі кездегі мемлекетті басқарудың бұл түрі – күмәнді нұсқа болып табылады. Біздің мемлекет қашан бір нәрсені жақсы басқарып еді?

Екінші жағынан, бұл стратегиялық актив екенін түсіну керек, әсіресе гидроэлектроэнергетика туралы сөз болып жатқанда. Неліктен көмір станцияларына инвестициялар жоқ? Себебі әлем көміртегі энергетикасынан бас тарту жолымен жүріп жатыр. Ал ГЭС – бұл кэш-машина, сауын сиыр тәрізді, өйткені су үнемі ағып тұрады, тариф үнемі төленеді , тұтынушыларға электр энергиясы 24/7 қажет. Сондықтан бүкіл әлемде ГЭС өте тартымды актив болып саналады.

Іс жүзінде біздің ГЭС-ті басқаруға басқа инвесторлардың келу шарттарын қайта қарауға мүмкіндігіміз бар: үлкен бағаға және мемлекеттік 25% үлесін сақтап. Өйткені мұнда бір нәзік маңызды фактор бар.

Қазақстан жасыл рельстерге көшуде, ал ГЭС – бұл таза энергетика. Көмірне тәуелді негізгі энергетикалық қорлардың азаюына қарай олардың құндылығы қазір бүкіл әлемде күрт өсетін болады

Негізінен, бұл жерде Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік комитетінің өзі мәміленің күшін жою себебін түсіндіруі керек.

Менің білуімше, комитет жаңа “ескі” Үкіметтің шешімін күтуде. Бірақ шынымен де бұл мәміле ақшасының шығу тегі тексерілуі мүмкін. Өйткені, араб тарабының артында араб инвесторлары емес, Қазақстан экономикасына қайтарылатын қазақ ақшасы тұр деген де болжамдар болды.

Сонымен қатар, үлкен шетелдік баспасөзде мен БАӘ-нің өздері растайған осы мәміле туралы бірде-бір аналитикалық жарияланымды көрмедім. Негізінен қазақстандық тарап түсініктеме берді.

Жағдай өзгерді – көңіл-күй жоқ

– Келісімнің күшін жою туралы хабарламада ешқандай түсініктеме берілмегені сізге қызық болып көрінбей ме?

– Әрине, сондықтан да бірнеше себеп болуы мүмкін деп ойлаймын. Ең бастысы –жоғарыда айтқанымдай, саяси тәуекелдердің өсуі.

Сонымен қатар, БАӘ-мен жасалған келісім компоненттерінің бірі –тарифтерді іс жүзінде “нөлге айналдыру” инвесторларды қазақстандық электр энергетикасына келуден сескендіруі мүмкін

Өйткені, Қазақстан алдында инвесторға тарифті доллармен қамтамасыз ету міндеті тұрды. Ол өсуі мүмкін ғой. Ал енді, президент тарифтерді көтеруге кем дегенде жартыжылдық мораторий енгізгеннен кейін, бұл инвестор үшін ойын ережелерін айтарлықтай өзгертеді.

Баға әрқашан кез-келген келісімнің маңызды сәті болып табылады. Енді ол да жарамсыз болып қалды. Мұндай кепілдіктерсіз қандай инвестор келеді? Мәміле шарттары келіссөздер сатысында өзгере бастайтын жобаға қандай қарапайым кәсіпкер миллиардтаған доллар салады?

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз