Қазақстандағы жұт: әкімдер нақты сандарды жасыруда

Қазақстандағы құрғақшылық ауыл шаруашылығына қатты соққы болды. Әсіресе Маңғыстау, Қызылорда, Жамбыл, Алматы және Ақмола облыстарындағы мал өсірушілер зардап шекті. Мал азығының жетіспеушілігі мен шөптің аздығынан жаппай мал өлімі көбеюде. Аграрлық сала да зиян шегуде.

Қиындықты мойындау керек

 Алмасбек Садырбаев, “Shopan Ata” Қазақстан мал шаруашылығы ұлттық қауымдастығының төрағасының айтуынша:

зардап шеккен фермерлерге көмектесетін шараларды ойлап шығармас бұрын, қиындықты мойындау керек. Елде жұт жүріп жатқаны туралы үкіметтен ресми растау жоқ.

Дегенмен, бәрі бұл туралы айтып жатыр.

Алмасбек Садырбаев

– Жағдай қиын. Маңғыстау және Қызылорда облыстарында ірі қара малдың 80%-дан және төлінің 50%-дан астамынан айырылды. Құлындар, бұзаулар, қозылар өліп жатыр. Аналық мал басының шығыны шамамен 20-30%-ды құрайды.

Бірақ жергілікті әкімдер бұл деректерді жасырады, ветеринарлық дәрігерлер ешқандай растайтын құжаттар жазып бермейді

Сондықтан бұрмаланған ақпарат ауылдан ауданға, ауданнан облысқа, облыстан республикаға жетеді. Бүгінгі таңда Үкімет трагедияның нақты ауқымын түсінбей отыр. Ресми мәліметтер бойынша, Арал облысында, Қызылорда қаласында 500 бас өлген. Тек бір ауылда болып, өлген 500 бас малды санадым. Мен кездестірген бір адамның өзі ғана 250 бас малынан айырылды, – дейді Садырбаев.

Жануарларды қалай құтқаруға болады?

Егер үкімет ТЖ режимін енгізсе, Маңғыстау және Қызылорда облыстарында ұйымдастырылған шаруашылықтарды әлдеқайда қолайлы аймаққа көшіру қажет болады. Ал көшіру үшін Қарулы Күштерді арнайы техникамен жұмылдыру қажет.

– Бұл аймақтарда шөп енді өспейді. Қазір тіпті жаңбыр жауса да… Яғни, малға жем тасу емес, малды басқа жаққа көшіру керек

 

Ұйымдастырылған шаруашылықтарда мал басы өте көп, оны қазір азықтандыру мүмкін емес. Біз қоғамды жұмылдыруымыз қажет – қиындықтың қаншалықты ауқымды екенін түсінуі керек. Бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді, – дейді сарапшы.

Садырбаев былай деп есептейді,

фермерлер мен ауылшаруашылық тауарларын өндірушілерге екі жылға несие мерзімін екі жылға ұзарту керек

— Өйткені көптеген фермерлердің малдарының төлдері өлді, олар осы төлдердің есебінен несие төлеп отырған.

Тыйымдар мен стратегиялар

Сондай-ақ астық пен мал азығын Өзбекстанға және басқа елдерге экспорттауға тыйым салу керек. Алдымен  өзіміздің ішкі қажеттілігімізді жабуымыз қажет. Ол үшін Кәсіптік корпорация мен ауыл шаруашылығы министрлігін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету керек.

Ірі қара малға, ұсақ малға қанша астық қажет екенін есептеу және республикалық бюджеттен азыққа субсидиялар әзірлеу қажет. Бүгінгі күні оларды төлеу жергілікті бюджеттен қарастырылған, бірақ оларда қаражат жоқ, — дейді Алмасбек Садырбаев.

Оның ойынша, сумен жабдықтауға қатысты мәселе одан да күрделі стратегиялық мәселе.

– Мұнай компанияларына Маңғыстау, Қызылорда, Батыс Қазақстан және Атырау облыстарында елді мекендерінің айналасындағы ауыз су ұңғымаларын бұрғылауды тапсыру қажет

Жануарлар үшін де, адамдар үшін де. Мал бүгінде аштықтан да, сусыздықтан да өліп жатыр. Жануарлар судан 25-30 км қашықтыққа кетіп қалады және суға қайтып оралып үлгермейді. Олар шөпте тоймайды, сосын сәйкесінше энергиясы да жетіспейді. Кейде олар су ішетін жерге келіп, балшыққа түсіп кетеді, бірақ шығуға күштері жетпейді”, — дейді ол.

Еттің бағасы 5 мың теңгеден

Қазір көптеген фермерлер малдарын сойып, етке өткізіп жатыр. Мынадай қарқынмен ел негізгі мал басын жоғалтып, он жыл бұрынғы деңгейге кері кетеді.

– Қазір көп малды сойып тастаймыз, сосын келесі көктемде бір кг ет 5 мың теңге болады. Біздің елде онсыз да ет қымбат, көбісі тауық жейді. Басқа тамақ өнімдері де автоматты түрде қымбаттауда, ал жануарлар ақуызы халық үшін қолжетімсіз болады.

Мен бұл жағдайда фермерлер кінәлі деп санамаймын — болашақта пайдалану үшін малазық дайындауға әркімнің мүмкіндігі бола бермейді. Әсіресе қарапайым трактор 3 миллионға қымбаттаған кезде,

– дейді қоғам қайраткері.

Болжамдар және тәуекелдерді бағалау

Қазақстан егіншілер одағының төрағасы Виктор Аслановтың пікірінше, малшылар үшін мал азықтың кем дегенде жарты жылға жетерлік резервтік қорын сақтау — бұл ғалымдар мен экономистердің  стандартты кеңестері. Бірақ, өкінішке орай, мұны ұстанатындар аз.

– Бизнесмендер бір жылмен өмір сүреді, келесі жылы бәрі ойдағыдай болады деп үміттенеді.

Фермерлерде әрқашан ақша бола бермейді. Азықтарды сақтау мүмкіндігі де бола қоймайды –біздің бизнесіміздің деңгейі осындай,

— дейді ол.

Оның айтуынша, құрғақшылыққа байланысты жағдайды сауатты болжам болған жағдайда алдын алуға болатын еді.

– Мысалы,

егер “Казгидромет” сәуір-мамыр айларында 60% құрғақшылық болады деп болжаса, фермерлер құрғақшылыққа төзімді дақылдар мен сорттарды таңдай алар еді

Егіс жұмыстарының тактикасын қайта қарастырар еді. Ішінара тәуекелге баруы мүмкін, бірақ қазір егістікте өсім жақсы болар еді”, — дейді Асланов.

Астық аз

 Оның бақылауынша, осы маусымда егіншілер де айтарлықтай зиян шекті. Өсімдіктер тамыр жүйесін толық қалыптастырып үлгермеген, үш-төрт сабақтың орнына біреу ғана шығуда. Бұл қазірдің өзінде өнімділіктің төмендігін көрсетеді. Оның ойынша,

температура барлық рұқсат етілген нормалардан асатын аймақтарда,

төтенше жағдай режиміне өту керек

Сонымен бірге, Асланов бұл жағдайда несиелерді ұзартуды тиімді шара деп санамайды.

– Мемлекет пандемияға байланысты осындай қолдау көрсеткен кезде, оны пайдаланған фермерлер сенімсіз қарыз алушылар ретінде банктердің қара тізіміне енді. Іс жүзінде олар артықшылыққа ие болмады, керісінше теріс нәтиже көрсетті. Сондықтан, біз ұсыныстар берген кезде, ұзартудан бірден бас тартты. Басқа шараларға келетін болсақ, біз қазіргі жағдайда мемлекет не істемеуі керек екенін атап өттік.

Тыйым салулар құтқармайды

Ол қандай-да бір жолмен экспортты шектемеуі немесе тоқтатпауы керек. Себебі қазір аз өнім алған фермерлер экспорттың жабылуына байланысты одан сайын шығынға ұшырауы мүмкін.

Бағаны соңғы үш маусымда біздің нарықта бар негізгі фактор – Ресей факторы реттеп келеді. Астықтың сүреңсіз импорты сол жақтан келеді

Сондықтан, нарықта астық тапшылығы жоқ болады деп ойламаймын – нан барлығына жетеді. Сонымен қатар, экспортты жабуға қатысты қанша ережелер ойлап табылғанымен, оларды  айналып өтуге болатын он есе көп жолдары табылады.

Орталық Азия елдерінде қазақстандық астыққа сұраныс жоғары. Тыйым салынған жағдайда қосарланған нарық пайда болады – ресми нарықпен қатар астық жіберудің заңсыз арналары да іске кіріседі. Сондай-ақ, үкімет бағаны қолдан жасап, ұстап отырмауы керек, – деді ол.

Аслановтың айтуынша, қазір бірнеше жылдар бойы астық жинап келе жатқан кәсіби Корпорацияның жұлдызды сағаты келді. Халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарын қолдау үшін ұн тартқыштарға астықты және малшыларға жемшөпті төмен бағамен беру керек.